Ableizm
dyskryminacja lub uprzedzenia wobec osób niepełnosprawnych / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Ableizm (z ang. -able w disable – niepełnosprawny oraz -ism w racism, sexism), in. handicapizm/handikapizm, (z ang. handicap – niepełnosprawność, przeszkoda[1]) – dyskryminacja, niechęć, wrogość względem osób niepełnosprawnych. Ableizm definiuje osoby niepełnosprawne przez ich niepełnosprawność, charakteryzując je jako gorsze i podrzędne wobec osób pełnosprawnych[2]. Uprzedzenie może przejawiać się zarówno bezpośrednią agresją (uprzedzenie awersyjne), jak i np. lekceważeniem potrzeb osób niepełnosprawnych w architekturze (uprzedzenie dominatywne). Historycznymi przykładami uprzedzenia awersyjnego są akcje Niemiec hitlerowskich mordujących własnych niepełnosprawnych (Akcja T4)[3][4][5][6][7][8][9][10][11], czy starożytnych społeczeństw takich jak Sparta, które zrzucały niepełnosprawnych ze skał do morza bądź spychały ich poza obrzeża miast[12]. Ableizm awersyjny w dzisiejszej dobie (choć w mniejszym natężeniu) istnieje w Chinach i Indiach[13][14][15][16].
W literaturze anglojęzycznej używa się terminów ableism, handicapism, ablism, disablism (Brit. English), anapirophobia, anapirism, disability discrimination[17].
Elementem ableizmu są (zazwyczaj nieprawdziwe) stereotypy związane z niepełnosprawnością (na przykład założenie, że wszystkie niepełnosprawne osoby chcą być wyleczone, użytkownicy wózków zawsze są niepełnosprawni intelektualnie, lub że ślepi mają „specjalny” zmysł słuchu)[18]. Te stereotypy służą jako uzasadnienie dyskryminujących praktyk, postaw i zachowań wobec osób niepełnosprawnych[19]. Skutkiem ableizmu jest odczuwanie przez osoby niepełnosprawne poczucia mobbingu, eliminacji i wykluczenia ze społeczeństwa.
W społeczeństwach ableistycznych osoby niepełnosprawne są postrzegane jako mniej wartościowe, albo nawet mniej „ludzkie”. Przykładem szeroko rozpowszechnionego ableizmu jest popularność eugeniki na początku XX wieku.
Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność ma miejsce, kiedy dana osoba, z powodu swojej niepełnosprawności, traktowana jest gorzej niż inna osoba w podobnej sytuacji (dyskryminacja bezpośrednia) lub gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka mogą stawiać w szczególnie niekorzystnej sytuacji osoby niepełnosprawne w porównaniu do innych osób (dyskryminacja pośrednia)[20]. Handicapizm to naruszenie Karty Praw Osób Niepełnosprawnych[21], a dokładnie punktu 6, którym zapisano, że „osoby niepełnosprawne mają prawo do pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami…”[22]
Ableizm można również lepiej zrozumieć, czytając literaturę publikowaną przez osoby, które doświadczają niepełnosprawności i ableizmu z pierwszej ręki. Dyscyplina akademicka badająca społeczny wymiar niepełnosprawności, w tym ableizm, to studia o niepełnosprawności (disability studies)[23]. Studia o niepełnosprawności pozostają dziedziną naukową obecną najsilniej w krajach anglosaskich, wschodnioeuropejskie studia o niepełnosprawności to nowy obszar badań[23].