Cerkiew św. Michała Archanioła w Warszawie
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cerkiew św. Michała Archanioła – cerkiew prawosławna w Warszawie, położona w Alejach Ujazdowskich, w rejonie współczesnego placu Na Rozdrożu. Była to jedna z cerkwi wojskowych wybudowanych na potrzeby rosyjskich żołnierzy stacjonujących w Warszawie, w szczególności służących w Litewskim Pułku Lejbgwardii. Wzniesiona w latach 90. XIX wieku, została zburzona w 1923, w czasie akcji rewindykacji cerkwi uznanych za symbole rosyjskiej władzy okresu zaborów.
| cerkiew wojskowa | |||||||||||||||||
 Widok ogólny cerkwi | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||
 52°13′13,0″N 21°01′32,0″E | |||||||||||||||||
Okoliczności budowy
Wzniesienie cerkwi św. Michała Archanioła w Warszawie przypada na okres wzmożonych inwestycji w budownictwie sakralnym, jaki miał miejsce w ostatnich latach panowania Aleksandra III i na początku rządów Mikołaja II na terenie zachodnich rubieży Imperium Rosyjskiego. Jednym z elementów akcji budowy nowych świątyń prawosławnych było zaopatrywanie we własne cerkwie poszczególnych rosyjskich jednostek wojskowych. Cerkiew św. Michała Archanioła była jednym z obiektów o takim przeznaczeniu[2].
Budowla sakralna była zlokalizowana przy Alejach Ujazdowskich 12, w rejonie miasta szczególnie licznie zamieszkanym również przez cywilnych Rosjan. Według wspomnień A. Kraushara obszar ten był szczególnie atrakcyjny dla zamożnych Rosjan. Na przełomie XIX/XX wieku stracił niemal całkowicie pierwotny, polski charakter[3]. Pracami budowlanymi kierował inżynier kapitan Lüders[4]. Obiekt wzniesiono w latach 1892–1894[5]. Kamień węgielny pod budowę nowej cerkwi położono 16 czerwca 1892 na miejscu starszej, tymczasowej świątyni wojskowej[6]. Uroczystości przewodniczył arcybiskup chełmsko-warszawski Flawian, któremu asystowała grupa kapelanów wojskowych oraz dwóch duchownych eparchialnych[7]. 21 grudnia 1894 nastąpiła jej konsekracja[8]. Cerkiew była częścią kompleksu koszar Litewskiego Pułku Lejbgwardii, które rozciągały się między aleją Szucha a ulicami Litewską i Nowowiejską[9]. Budowla uważana była za jedną z najbardziej udanych architektonicznie świątyń prawosławnych wzniesionych przez Rosjan w Warszawie[4][10]. Miało to związek z elitarnym charakterem pułku, dla którego była przeznaczona. Nie została wzniesiona według ujednoliconego planu przewidywanego dla cerkwi wojskowych, ale projektu przygotowanego specjalnie na tę okazję, który uwzględniał sposób komponowania się budynku z otoczeniem (w szczególności z położonymi w sąsiedztwie parkami)[11]. Na budowę obiektu przeznaczono 130 tys. rubli[7].
Po I wojnie światowej
Po odwrocie żołnierzy rosyjskich z Warszawy w 1915 cerkiew przestała być wykorzystywana zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Porzucona, zaczęła popadać w ruinę. Przez krótki czas użytkowała ją parafia Kościoła ewangelickiego[10]. Po rozpoczęciu akcji burzenia cerkwi została uznana za niepotrzebną, wywołującą skojarzenia z rosyjską władzą w Warszawie i zburzona w 1923[10]. Ryszard Mączewski uważa, że główną przyczyną jej rozbiórki był zły stan techniczny z powodu porzucenia i braku konserwacji[12]. Zniszczenie świątyni było jednym z epizodów akcji rewindykacji prawosławnych cerkwi, które zostały nagłośnione za granicą, jako dowód nietolerancji wyznaniowej panującej w Polsce. Na jej miejscu wzniesiono wkrótce pawilony wystawiennicze „Łobzowianki” i muszlę koncertową[10]. Współcześnie w miejscu, w którym znajdowała się świątynia, przebiega w wykopie Trasa Łazienkowska[13].
Cerkiew posiadała pięć kopuł z krzyżami oraz dzwonnicę z dodatkową kopułą nad wejściem. Reprezentowała styl starorosyjski (późną odmianę stylu bizantyjsko-rosyjskiego, oficjalnego stylu Imperium Rosyjskiego)[8]. Wszystkie kopuły były pokryte blachą cynkowaną i pomalowane na zielono w szachownicę[8]. Piotr Paszkiewicz porównuje rozplanowanie świątyni do cerkwi Wasyla Błogosławionego w Moskwie – podobnie jak w przypadku tej budowli, cała kompozycja budynku była złożona z pozornie niezależnych elementów. Cztery boczne kopuły sprawiały wrażenie mniejszych świątyń połączonych luźno z głównym korpusem zwieńczonym główną, basztowo-namiotową kopułą na bębnie. Między wyglądem cerkwi w Moskwie i w Warszawie występowała jednak różnica – mniejsze kopuły stanowiły pomniejszony wariant głównej, a nie luźne nawiązanie do jej architektury[6]. Autor ten jest zdania, że cerkiew św. Michała Archanioła odpowiadała opisowi, za pomocą którego Wojsław Molé charakteryzował sobór Wasyla Błogosławionego:
Całość zamieniono jakby w pnący się nieustannie ku górze, skamieniały i zarazem żywy organizm roślinny[14].
.jpg)
Wejście do budynku było szczególnie rozbudowane. Główny portal cerkwi wspierał się na bogatych kolumnach i był flankowany dwoma mniejszymi. Nad wejściem wznosiła się dzwonnica wykończona niewielką kopułą w tradycyjnym kształcie cebuli. Bogactwo detali ozdób pokrywających ściany świątyni, podobnie jak w przypadku cerkwi św. Tatiany Rzymianki, zacierało zasadniczy kształt bryły budynku[15]. W nabożeństwie w cerkwi równocześnie mogło brać udział 1000 osób[7].
Wnętrze cerkwi było równie bogato zdobione. Freski na jej ścianach wykonał kijowski ikonograf i rzeźbiarz Ołeksandr Muraszko, który razem z Belewiczem pracował również nad ikonostasem. Był on dwurzędowy. Stanowił kopię ściany z ikonami soboru św. Włodzimierza w Kijowie[6]. Wnętrza kopuł były pozłocone, zaś podłogę świątyni wykonano z terakoty, naśladującej marmur. Jedynie w prezbiterium zastosowano do tego celu drewno[10]. W czasie poświęcenia, cerkiew posiadała jeden ołtarz – św. Michała Archanioła. W 1897 r. dostawiono drugi – św. Mikołaja, zaś w 1899 kolejny, Świętych Konstantyna i Heleny. Znajdowały się one odpowiednio po prawej i lewej stronie prezbiterium[10]. Nie wiadomo, czyje ikony były czczone w świątyni. Wiadomo tylko o jednym wizerunku – ikonie św. Jana Rycerza z cząstką jego relikwii[4].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
