Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czarnogórskie monety obiegowe – monety emitowane w latach 1906–1914 pierwotnie przez władze Księstwa, a od roku 1910 – Królestwa Czarnogóry za panowania Mikołaja I. Początkowo do obiegu wprowadzono jedynie monety zdawkowe o nominale 1 pary i jej wielokrotności, natomiast począwszy od roku 1909 emitowano także wyższe nominały, perpery. Kres monetom i czarnogórskiej walucie w ogóle przyniosła austro-węgierska okupacja podczas I wojny światowej, a w 1918 roku powołanie Królestwa Serbów Chorwatów i Słoweńców.
Pomimo uzyskania niepodległości już w roku 1852, w pierwszych latach XX wieku Czarnogóra wciąż nie posiadała własnej waluty. Najczęściej posługiwano się koroną austro-węgierską, w mniejszym zaś stopniu lirem włoskim czy lirą turecką[1]. Na mocy ukazu księcia Mikołaja I z 11 kwietnia 1906 r. Czarnogóra rozpoczęła emisję drobnych monet[2][3], które miały w zamyśle wyprzeć z terytorium kraju austriackie hellery[2][4]. Nowo bite monety miały te same nominały i wymiary, co ich habsburskie odpowiedniki; wytwarzane były także z tych samych stopów[4][5]. W 1906 roku wyemitowano monety o nominałach: 1, 2, 10 oraz 20 par i o łącznej wartości 209 tys. koron[2][4] (w ukazie nie określono nazwy czarnogórskiej waluty)[6]. Awers monet przedstawiał godło państwowe (dwugłowy orzeł w koronie z berłem i jabłkiem w szponach oraz tarczą na piersi, na której znajduje się kroczący lew). Na rewersie zamieszczono zapisany arabskimi cyframi nominał i określenie „ПАРА” lub „ПАРЕ” (para/pare) oraz – wzdłuż otoku – legendę: „КЊАЖЕВИНА ЦРНА ГОРА” (Knjaževina Crna Gora, Księstwo Czarnogóry)[7]. Autor wzoru nie został ujawniony[8].
Z uwagi na niedobór czarnogórskich monet i wciąż powszechne występowanie austriackich hellerów, w roku 1908 zdecydowano się na dodatkową emisję[4][5]. Do obrotu oddano wówczas monety wybite – podobnie jak pierwsza seria – w cesarskiej mennicy w Wiedniu[2][6] o nominałach 2, 10 i 20 par o łącznej wartości 110 tys. austro-węgierskich koron[2][9].
W ukazie z 4 maja 1909 r. po raz pierwszy określono nazwę nowej czarnogórskiej waluty – „perpera”[2][6]. Srebrne monety o nominale 1 i 5 perperów miały identyczny wzór. Awers, który zaprojektował Stefan Schwartz w oparciu o rysunek Iliji Šobajicia, przedstawiał prawy profil księcia Mikołaja I wraz z zamieszczoną wzdłuż otoku inskrypcją „НИКОЛА I Б.М. КЊАЗ И ГОСПОДАР ЦРНЕ ГОРЕ” (Nikola I B.M. [= Božjom milošću] Knjaz i Gospodar Crne Gore, Mikołaj I z Bożej łaski Książę i Pan Czarnogóry). U dołu znalazła się gałązka wawrzynu. W centralnej części rewersu według projektu Rudolfa Neubergera widniało godło Księstwa w jego wariancie wielkim, z płaszczem heraldycznym. W dolnej części zapisano nominał wraz dodatkowym oznaczeniem „ПЕРПЕР” lub „ПЕРПЕРА” (perper/perpera) i rokiem bicia. Wzdłuż otoku w górnej części monety umieszczono inskrypcję „КЊАЖЕВИНА ЦРНА ГОРА”, całość zaś uzupełniono gałązkami dębowymi (po lewej) i laurowymi (prawej stronie)[2][6][8][10][11]. Moneta o nominale 5 perperów posiadała dodatkowo zdobiony rant, na którym zapisano „БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ” (Bog čuva Crnu Goru, Bóg chroni Czarnogórę)[10][12]. Numizmaty z tej serii powstały w paryskim zakładzie Bertrand et Béranger[6][13]. Przeniesienie bicia pieniędzy z Wiednia do Paryża po części miało stanowić oznakę protestu Czarnogórców wobec austriackiej polityki na Bałkanach, w szczególności okupacji Bośni i Hercegowiny[14].
Rok później wyemitowano cztery dalsze nominały. Wybito srebrną monetę o wartości dwóch perperów a także serię złotych monet o nominałach 10, 20 i 100 perperów. Ich wzór odpowiadał monetom 1- i 5-perperowym[15]. Rant nominału 10 perperów ozdobiono strzałami i gwiazdami, pozostałe napisem „БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ”[16]. Złote monety, których łączny nakład wyniósł 70 300 sztuk, a wartość 1,03 mln perperów bito w cesarskiej mennicy w Wiedniu[2][17][18].
nominał | stop | średnica | masa | roczniki | rant | |
---|---|---|---|---|---|---|
1 para | brąz | 17 | 1,66 | 1906 | gładki | [2][16][19] |
2 pary | brąz | 19 | 3,3 | 1906, 1908 | gładki | [2][16][20] |
10 par | nikiel | 19 | 3 | 1906, 1908 | ząbkowany | [2][16][20] |
20 par | nikiel | 21 | 4 | 1906, 1908 | ząbkowany | [2][16][20] |
1 perper | srebro (835) | 23 | 5 | 1909 | ząbkowany | [2][16][20] |
2 perpery | srebro (835) | 27 | 10 | 1910 | dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ) | [2][16][20] |
5 perperów | srebro (900) | 36 | 24 | 1909 | dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ) | [2][16][20] |
10 perperów | złoto (900) | 19 | 3,39 | 1910 | dekorowany (strzały i gwiazdy) | [17][20][21] |
20 perperów | złoto (900) | 21 | 6,78 | 1910 | dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ) | [17][20][21] |
100 perperów | złoto (900) | 37 | 33,88 | 1910 | dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ) | [17][20][21] |
Po przekształceniu Czarnogóry w królestwo w dniu 28 sierpnia 1910 r.[2][22] wyemitowano drugą serię złotych monet – jubileuszowych, z okazji 50 lat rządów Mikołaja I. Wybito nominały 10, 20 i 100 perperów. Na awersie zamieszczono lewy profil króla z wieńcem laurowym na skroniach. U dołu, w miejscu gałązki wawrzynu zapisano lata panowania monarchy („1860–1910”). Ponadto w legendzie tytuł Knjaz (książę) zastąpiono określeniem Kralj (król, „КРАЉ”). Analogiczna zmiana została dokonana na rewersie, gdzie wyraz Knjaževina zastąpiono sformułowaniem Kraljevina (królestwo, „КРАЉЕВИНА”). Rysunek rewersu – godło państwowe wraz ze zdobieniami – nie uległ zmianie[2][23]. Bite w Wiedniu monety miały łączną wartość nominalną miliona perperów (monet 100-perperowych wyemitowano 500 sztuk, 20 – 30 tys., a 10 – 35 tys.)[2]. Dopiero 30 listopada 1910 r. wydano ustawę o walucie państwowej, w której post factum dopuszczono emisję złotych monet okolicznościowych i określono ich wzór[24][25] (wcześniej za podstawę prawną uważano konstytucyjną prerogatywę monarchy do emisji pieniędzy)[26]. Z uwagi na działania Austrii, która skupowała złote czarnogórskie monety i z tak pozyskanego surowca biła złote korony, czarnogórskie egzemplarze z 1910 r. wkrótce stały się rzadkością tak w obiegu, jak i na rynku kolekcjonerskim[27].
W kolejnych latach ponawiano emisje monet o mniejszych nominałach z uwzględnieniem zmian nomenklatury[6]. W roku 1912 wybito 420 tys. monet (1- i 5-perperowych) o łącznej wartości 580 tys. perperów. Wśród nich 280 tys. sztuk wytworzono z przetopionej partii bitej w 1909 roku w Paryżu – uważano, że pochodzące z niej monety były słabej jakości[2][10][28]. Rok później uzupełniono znajdującą się w obiegu pulę o nową serię monet zdawkowych – 1, 2, 10 i 20 par o łącznej wartości 71 tys. perperów (powstało wówczas milion sztuk)[2][8], co stanowiło odpowiedź na niedobór gotówki wywołany włączeniem terytoriów uzyskanych po zakończeniu II wojny bałkańskiej[29]. Jako ostatnia przed wojną światową do obrotu trafiła emisja z roku 1914, kiedy to zdecydowano się na wybicie 2,92 mln sztuk monet o łącznej wartości 1,25 mln perperów. Wytworzono wówczas wszystkie siedem typów (poza złotymi monetami okolicznościowymi)[2][8].
nominał | stop | średnica | masa | roczniki | rant | |
---|---|---|---|---|---|---|
1 para | brąz | 17 | 1,66 | 1913, 1914 | gładki | [8][16][30] |
2 pary | brąz | 19 | 3,33 | 1913, 1914 | gładki | [8][16][20] |
10 par | nikiel | 19 | 3 | 1913, 1914 | ząbkowany | [8][16][20] |
20 par | nikiel | 21 | 4 | 1913, 1914 | ząbkowany | [8][16][20] |
1 perper | srebro (835) | 23 | 5 | 1912, 1914 | ząbkowany | [8][10][16][20] |
2 perpery | srebro (835) | 27 | 10 | 1914 | dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ) | [8][16][20] |
5 perperów | srebro (900) | 36 | 24 | 1912, 1914 | dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ) | [8][10][16][20] |
10 perperów[uwaga 1] | złoto (900) | 19 | 3,39 | 1910 | dekorowany (strzały i gwiazdy) | [17][20][21] |
20 perperów[uwaga 1] | złoto (900) | 21 | 6,78 | 1910 | dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ) | [17][20][21] |
100 perperów[uwaga 1] | złoto (900) | 37 | 33,88 | 1910 | dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ) | [17][21][31] |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.