okresowy stan zahamowania rozwoju ontogenetycznego u zwierząt

Diapauza

Diapauza

Diapauza – wywoływany czynnikami zewnętrznymi, sterowany wewnętrznie (<a href="/pl/Hormony_zwierzęce" title="Hormony zwierzęce" class="wl">hormonalnie</a> lub neurohormonalnie) okresowy stan zahamowania <a href="/pl/Ontogeneza" title="Ontogeneza" class="wl">rozwoju ontogenetycznego</a>, wykorzystywany powszechnie przez <a href="/pl/Organizm" title="Organizm" class="wl">organizmy</a> w siedliskach podlegających silnym zmianom warunków środowiskowych. Może trwać od kilku dni do kilku tysięcy lat (np. <a href="/pl/Daktylowiec_właściwy" title="Daktylowiec właściwy" class="wl">daktylowiec właściwy</a>) czy nawet wielu milionów lat<a href="#cite_note-1" style="counter-reset: mw-Ref 1;">[1]</a>. W okresie spoczynku organizm nie <a href="/pl/Rozmnażanie" title="Rozmnażanie" class="wl">rozmnaża się</a>, <a href="/pl/Oddychanie" title="Oddychanie" class="wl">a</a> <a href="/pl/Metabolizm" title="Metabolizm" class="wl">metabolizm</a> jest najczęściej znacznie spowolniony. U niektórych <a href="/pl/Pluskwiaki" title="Pluskwiaki" class="wl">pluskwiaków</a> i <a href="/pl/Szpeciele" title="Szpeciele" class="wl">szpecieli</a> w stan diapauzy może zapadać tylko jedna <a href="/pl/Płeć" title="Płeć" class="wl">płeć</a>. Głównymi czynnikami wywołującymi diapauzę są <a href="/pl/Temperatura" title="Temperatura" class="wl">skrajne warunki termiczne</a>, brak zasobów lub przegęszczenie.

Termin diapauza stosowany jest głównie w odniesieniu do <a href="/pl/Bezkręgowce" title="Bezkręgowce" class="wl">bezkręgowców</a>, zwłaszcza <a href="/pl/Owady" title="Owady" class="wl">owadów</a>, u których może występować w różnych stadiach rozwoju u osobników różnych gatunków – rozróżniana jest diapauza <a href="/pl/Jajo_(biologia)" title="Jajo (biologia)" class="wl">jajowa</a> (embrionalna), <a href="/pl/Larwa" title="Larwa" class="wl">larwalna</a>, <a href="/pl/Poczwarka" title="Poczwarka" class="wl">poczwarkowa</a> i <a href="/pl/Imago" title="Imago" class="wl">imaginalna</a>. W szerszym znaczeniu termin ten odnoszony jest do innych grup systematycznych w znaczeniu spoczynku, zawieszenia aktywności życiowej. Diapauza w okresie letnim nazywana jest <a href="/pl/Estywacja" title="Estywacja" class="wl">estywacją</a>, w okresie zimowym <a href="/pl/Hibernacja_naturalna" title="Hibernacja naturalna" class="wl">hibernacją</a>.

Organizmy w stanie spoczynku cechują się zazwyczaj większą niż w stanie aktywnym <a href="/pl/Odporność_immunologiczna" title="Odporność immunologiczna" class="wl">odpornością</a> na oddziaływanie niekorzystnych czynników środowiskowych takich jak <a href="/pl/Mróz" title="Mróz" class="wl">mrozy</a>, <a href="/pl/Upał" title="Upał" class="wl">upały</a> lub <a href="/pl/Susza" title="Susza" class="wl">susza</a>. Mechanizm spoczynku zwiększa szanse przetrwania <a href="/pl/Genom" title="Genom" class="wl">genomu</a> w okresach oddziaływania skrajnych czynników środowiskowych, nietolerowanych przez aktywne osobniki. Organizmy osiadłe wykorzystują powszechnie formy spoczynkowe jako medium <a href="/pl/Dyspersja_biologiczna" title="Dyspersja biologiczna" class="mw-redirect wl">dyspersji</a>. Procesy związane z diapauzą rozpoczynają się przed nastaniem niekorzystnych warunków i zanikają jakiś czas po ich ustaniu, co odróżnia diapauzę od odrętwienia (ang. quiescence).

Diapauza – wywoływany czynnikami zewnętrznymi, sterowany wewnętrznie okresowy stan zahamowania rozwoju ontogenetycznego, wykorzystywany powszechnie przez organizmy w siedliskach podlegających silnym zmianom warunków środowiskowych. Może trwać od kilku dni do kilku tysięcy lat czy nawet wielu milionów lat. W okresie spoczynku organizm nie rozmnaża się, a metabolizm jest najczęściej znacznie spowolniony. U niektórych pluskwiaków i szpecieli w stan diapauzy może zapadać tylko jedna płeć. Głównymi czynnikami wywołującymi diapauzę są skrajne warunki termiczne, brak zasobów lub przegęszczenie. Termin diapauza stosowany jest głównie w odniesieniu do bezkręgowców, zwłaszcza owadów, u których może występować w różnych stadiach rozwoju u osobników różnych gatunków – rozróżniana jest diapauza jajowa , larwalna, poczwarkowa i imaginalna. W szerszym znaczeniu termin ten odnoszony jest do innych grup systematycznych w znaczeniu spoczynku, zawieszenia aktywności życiowej. Diapauza w okresie letnim nazywana jest estywacją, w okresie zimowym hibernacją. Organizmy w stanie spoczynku cechują się zazwyczaj większą niż w stanie aktywnym odpornością na oddziaływanie niekorzystnych czynników środowiskowych takich jak mrozy, upały lub susza. Mechanizm spoczynku zwiększa szanse przetrwania genomu w okresach oddziaływania skrajnych czynników środowiskowych, nietolerowanych przez aktywne osobniki. Organizmy osiadłe wykorzystują powszechnie formy spoczynkowe jako medium dyspersji. Procesy związane z diapauzą rozpoczynają się przed nastaniem niekorzystnych warunków i zanikają jakiś czas po ich ustaniu, co odróżnia diapauzę od odrętwienia . 