Fikcja prawna
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Fikcja prawna – norma prawna nakazująca kontrfaktyczne uznanie wystąpienia pewnego faktu prawnego, który w rzeczywistości nie miał miejsca.
W systemie prawnym fikcje prawne mają za zadanie stabilizować obieg prawny i dyscyplinować jego uczestników oraz uchylać niepewności prawne. Są też jednym z instrumentów mających przyspieszyć i ułatwić ustalanie stanu faktycznego, szczególnie w celu ochrony istotnych z punktu widzenia prawodawcy wartości czy słabszych procesowo stron. W piśmiennictwie wskazuje się także na ich rolę techniczno-legislacyjną: mają stanowić alternatywny sposób sformułowania przepisów odsyłających[1].
Fikcje prawne wyróżniane są w aktach prawnych m.in. za pomocą takich fraz jak „uznaje się”, „uważa się” czy „należy uznać”.
Fikcja prawna różni się od domniemania elementem kontrfaktyczności. W domniemaniu wniosek jest prawdopodobny, choć niepewny, natomiast w fikcji prawnej nie mógłby on zaistnieć, gdyby nie norma tworząca fikcję[2]. Innymi słowy fikcja prawna posuwa się dalej niż domniemanie prawne, którego wniosek może się pokrywać i niejednokrotnie faktycznie pokrywa się z tym, jak było naprawdę, w tym z tym, co było czyimś rzeczywistym zamiarem. Polega ona bowiem na uznaniu w prawie czegoś za coś, mimo iż wszyscy wiedzą, że to coś tym czymś nie jest[3].
Błędem jest mylenie fikcji prawnych z założeniami teoretycznymi, np. z założeniem o racjonalności prawodawcy[4]. Założenia teoretyczne mają znaczenie metodologiczne i stosowane są przez teorię prawa do analizy i opisywania systemu prawnego. Fikcje prawne tworzone są natomiast przez prawodawcę i stosowane są w normalnym obiegu prawnym.
Innym błędem jest odnoszenie pojęcia fikcji prawnej do faktycznego funkcjonowania systemu prawnego. Prawo, które nie jest realizowane w praktyce lub funkcjonuje w sposób niezadowalający, opisywane jest czasem błędnie właśnie jako „fikcja prawna”.
Pojęcie fikcji prawnej było znane już w starożytności, np. w prawie rzymskim przyjmowano fikcję prawną, że niewolnik posiada zdolność zawierania umów we własnym imieniu przy zawieraniu umowy o wyzwolenie z właścicielem.
Czasem do fikcji prawnych zalicza się także domniemania niewzruszalne[5].