Jadwiga żagańska

Jadwiga żagańska (ur. pomiędzy 1340 a 1350, zm. 27 marca 1390 w Legnicy) – księżniczka żagańska, królowa Polski w latach 1365–1370, od 1372 księżna legnicka; córka Henryka V Żelaznego, księcia żagańskiego i Anny płockiej, czwarta żona króla Kazimierza Wielkiego, od 1372 – żona Ruprechta legnickiego.

Jadwiga żagańska

Królowa Polski
Okres	od 25 lutego 1365 do 5 listopada 1370
Jako żona	Kazimierza III Wielkiego
Poprzedniczka	Adelajda Heska
Następczyni	Elżbieta Bośniaczka
Księżna legnicka
Okres	od ok. 1372 do 27 marca 1390
Jako żona	Ruprecht I legnicki
Dane biograficzne
Dynastia	Piastowie
Data urodzenia	pomiędzy 1340 a 1350
Data i miejsce śmierci	27 marca 1390 Legnica
Miejsce spoczynku	Legnica
Ojciec	Henryk V Żelazny
Matka	Anna płocka
Rodzeństwo	Anna Żagańska Henryk VII Rumpold Henryk VI Starszy Henryk VIII Wróbel
Mąż	Kazimierz III Wielki od do 5 listopada 1370
Dzieci	Anna Kazimierzówna Kunegunda Kazimierzówna Jadwiga Kazimierzówna
Mąż	Ruprecht I legnicki od Około 1372 do 27 marca 1390
Dzieci	Barbara legnicka Agnieszka

Wywód przodków:

4. Henryk IV Wierny
			2. Henryk V Żelazny
5. Matylda Brandenburska córka Hermana III Długiego
						1. Jadwiga żagańska
6. Wacław płocki
			3. Anna płocka
7. Elżbieta Giedyminówna

Życiorys

Na początku lat 60. XIV w. Jadwiga stała się, w związku ze zbliżeniem politycznym ojca względem Polski, kandydatką na żonę starzejącego się, a nadal nieposiadającego męskiego potomka Kazimierza Wielkiego. Ślub młodej, bo liczącej pomiędzy 15 a 25 lat księżniczki śląskiej z 55-letnim królem odbył się we Wschowie 25 lutego 1365^[a]. W ten sposób Jadwiga stała się czwartą żoną Kazimierza^[4][5].

Ślub Kazimierza i Jadwigi wywołał skandal, ponieważ król popełnił podwójną bigamię. Adelajda, druga żona króla, żyła i aktywnie upominała się u papieża Urbana V o swoje prawa, jako żony króla polskiego^[3][6]. Prawdopodobnie żyła wówczas również trzecia żona Kazimierza (bigamiczna), Krystyna Rokiczana^[7]. Dodatkowo Jadwiga, jako prawnuczka Giedymina, była spokrewniona z pierwszą żoną Kazimierza, Aldoną Anną.

Między 25 lutego a 29 kwietnia 1365 Jadwiga została koronowana na królową. Nie zachowały się jednak żadne przekazy opisujące tę uroczystość^[3]. Pierwsze miesiące po zawarciu ślubu małżonkowie spędzili w zamku w Żarnowcu, gdzie przed laty przebywała oddalona przez Kazimierza z Wawelu Adelajda^[7].

Córki urodzone z małżeństwa z Jadwigi i Kazimierza, najstarsza Anna, Kunegunda i Jadwiga, były uznawane jako dzieci nieślubne. 5 grudnia 1369 papież Urban V legitymizował Annę i jej siostrę Kunegundę, jednak bez prawa do dziedziczenia tronu polskiego^[5][8] Do dziś przedmiotem sporu wśród historyków jest kwestia, czy małżeństwo Kazimierza z Jadwigą zostało uznane za legalne przez papieża^[8].

Kazimierz Wielki oczekiwał ciągle na narodziny syna i nawet spowodował wydanie przez swego siostrzeńca i desygnowanego na następcę tronu Ludwika Węgierskiego dokumentu, w którym stwierdzono, że w przypadku narodzin syna traci on prawa do tronu, jeżeli zaś urodzą się córki – wówczas dziedzicem pozostaje Ludwik. Król Węgier został też zobowiązany do wyposażenia księżniczek i wydania ich za mąż.

Po śmierci Kazimierza Wielkiego (zm. 5 listopada 1370) i po wzięciu udziału w koronacji jego następcy, Ludwika Wielkiego, Jadwiga wróciła do księstwa żagańskiego^[7]. Na mocy testamentu Kazimierza Jadwiga otrzymała ze skarbca królewskiego 53 grzywny srebra i 1/3 srebrnych naczyń oraz wiano w kwocie 1000 grzywien szerokich groszy.

Córki Anna i Jadwiga w 1371, z inicjatywy ich ciotki Elżbiety Łokietkówny, zostały wysłane na dwór królewski w Budzie i tam spędziły resztę dzieciństwa^[8]. Papież Grzegorz XI w bulli z 11 października 1371 legitymizował Jadwigę Kazimierzównę i potwierdził legitymizację Anny, ponownie podkreślając, że córki króla Kazimierza nie mają praw do dziedziczenia tronu polskiego^[5].

Najstarsza córka Jadwigi i Kazimierza, Anna (ur. ok. 1366/1367, zm. 1425), została wydana za mąż za hrabiego Celje Wilhelma. Z tego związku urodziła się córka Anna Cylejska (ur. 1380, zm. 21 maja 1416) – przyszła żona króla Władysława Jagiełły. Po śmierci Wilhelma poślubiła Ulryka księcia Teck^[9]. Kolejna córka, Kunegunda (ur. ok. 1367/1368, zm. 1369/1370), zmarła w dzieciństwie, natomiast o najmłodszej, Jadwidze (ur. 1369/1370, zm. po 1382), nie ma pewnych wiadomości, być może wyszła za mąż za jednego z możnowładców południowosłowiańskich^[10].

Przed 10 lutego 1372 Jadwiga wstąpiła w kolejny związek małżeński – z księciem legnickim Ruprechtem I (zm. w styczniu 1409), synem Wacława I^[11].

Z tego małżeństwa pochodziły również tylko córki: Barbara (ur. między 1372 a 1384, zm. 9 maja 1436) – żona elektora saskiego Rudolfa III oraz Agnieszka (ur. przed 1385, zm. po 7 lipca 1411). Barbara i Rudolf III Saski byli teściami Jana I żagańskiego^[11].

Zmarła w Legnicy i została pochowana w miejscowej kolegiacie^[4].

W kulturze

Postać Jadwigi żagańskiej, grana przez Aleksandrę Nowosadko, pojawia się w telenoweli historycznej Korona królów.

Uwagi

1. Dawniejsze źródła podawały jako datę zawarcia małżeństwa z Jadwigą żagańską 23 lutego 1363 roku^[1], która to data występuje w skardze królowej Adelajdy Heskiej do papieża. Zofia Kozłowska-Budkowa w przekonujący sposób wykazała, że w dokumencie doszło do pomyłki w dacie rocznej (jak również w imieniu księżniczki – Anna zamiast Jadwiga), a małżeństwo Kazimierza Wielkiego i Jadwigi zostało zawarte 25 lutego 1365 roku we Wschowie^[2]. Ślubu udzielił królowi i śląskiej księżniczce biskup poznański Jan z Lutogniewa^[3].