Jan Józef Baranowski

Jan Józef Baranowski (ur. 7 września 1805 w Śmiłowiczach^[1], zm. 30 marca 1888 w Londynie) – polski ekonomista i finansista, szlachcic, językoznawca, inżynier oraz wynalazca z grona Wielkiej Emigracji^[2]. Był autorem wynalazków z dziedziny kolejnictwa, łączności, rachunkowości oraz maszyn liczących, w tym m.in. semafora, kasownika do biletów i gazomierza^[3][4].

Ten artykuł dotyczy ekonomisty. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Jan Józef Baranowski

Data i miejsce urodzenia	7 września 1805 Śmiłowicze
Data i miejsce śmierci	30 marca 1888 Londyn
Zawód, zajęcie	finansista, wynalazca

Życiorys

Jan Józef Baranowski urodził się w Śmiłowiczach w ówczesnym powiecie ihumeńskim na Mińszczyźnie ze związku polskiego szlachcica herbu Grzymała Marcina Baranowskiego z Maryanną z Szalkiewiczów^[5].

Edukację rozpoczął w konwikcie szlacheckim prowadzonym przez księży misjonarzy z klasztoru w Śmiłowiczach, a kontynuował w gimnazjum klasycznym w Mińsku. W latach 1821–1825 studiował na wydziale matematyczno-fizycznym Uniwersytetu Wileńskiego, a w latach 1825–1828 na wydziale prawnym tej uczelni, uzyskując stopień kandydata. Zaraz po skończonych studiach został zatrudniony w biurze korespondencji zagranicznej Banku Polskiego^[6][4].

Uczestniczył jako ochotnik w powstaniu listopadowym. Początkowo służył w korpusie Gidów, a potem w 5. pułku ułanów. Oddział, w którym walczył wchodził w skład sił generała Girolama Ramorina i pod koniec powstania wycofał się do Austrii^[6][4], gdzie został internowany.

Od 1832 roku Baranowski przebywał na emigracji we Francji – w Gray, Lyonie i Chalon-sur-Saône, gdzie pracował jako bankowiec oraz handlowiec w domach towarowych. W 1837 roku przeniósł się do Paryża, podejmując pracę kasjera w banku Jelski, Dussard et Compagne. W latach 1843–1848 pracował na stanowisku inspektora rachuby kolei Paryż–Rouen–Hawr. Opracowany przez niego na potrzeby tej spółki system buchalterii został wysoko oceniony i wdrożony również przez inne francuskie towarzystwa kolejowe. Po 1848 roku zrezygnował z pracy i poświęcił się całkowicie działalności wynalazczej^[6][4].

W 1871 roku, po zakończeniu wojny francusko-pruskiej, Francja została zobowiązana do zapłaty wysokiej kontrybucji. Baranowski przedstawił władzom plan pożyczki rządowej, który to umożliwił. Za swoją propozycję nie otrzymał żadnej nagrody, co spowodowało, że zniechęcił się do Francji i w 1872 roku wyjechał do Londynu. Podjął tam pracę pomocnika sekretarza Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski (związanego z obozem Hôtel Lambert) i zajął się m.in. opracowywaniem słowników^[6][4]. Był poliglotą znającym oprócz języka polskiego także język niemiecki, francuski oraz angielski^[5]. W 1880 roku opracował m.in. The Student’s Anglo-Polish Grammar podręcznik do nauki języka polskiego dla Anglików.

Wynalazki

Automatyczny system sygnalizacji kolejowej – Semafor wymyślony przez Baranowskiego w 1857 roku

Maszyna do obliczania głosów oddanych w wyborach wynaleziona w 1848 roku przez Jana Baranowskiego

Był autorem wielu wynalazków technicznych, z których 17 zostało opatentowanych we Francji. Do jego wynalazków należą:

• gazomierz,
• ręczny kasownik do biletów – zasada działania oraz budowa urządzenia zbliżona była do tych używanych obecnie, za ten wynalazek Baranowski otrzymał w 1849 roku na Wystawie Krajowej w Paryżu medal ministra robót publicznych Francji oraz medal francuskiego Towarzystwa Zachęty do Wynalazczości,
• maszyna do druku oraz kontroli biletów – umożliwiająca druk biletów w tempie 5 tys. na godzinę. Została nagrodzona w 1851 roku na Wystawie Powszechnej w Londynie,
• Semafor, czyli automatyczny system sygnalizacji kolejowej – wynalazek Baranowskiego z 1857 roku został po raz pierwszy praktycznie zastosowany na linii Paryż-Rouen, a w listopadzie tego roku na linii Paryż-St Germain^[6]. System Baranowskiego został wprowadzony również rok później we Włoszech na linii kolejowej Genua-Turyn oraz po unowocześnieniu na linii Paryż-Bruksela. Zaprezentowano go w 1862 roku na Wystawie Światowej w Londynie^[3] i był później stosowany także w Anglii.
• maszyna księgowa służąca do kontroli rachunków (ang. tax machine) – w 1849 roku na wystawie narodowej w Paryżu wynalazca otrzymał za ten wynalazek medal od francuskiego Towarzystwa Zachęty do Wynalazczości,
• urządzenie do kopiowania listów,
• maszyna do głosowania wynaleziona w 1848 roku, opatentowana rok później^[7], służąca do zliczania głosów^[3][6][4].

Publikacje

Jan Józef Baranowski publikował w języku angielskim, francuskim oraz polskim. Poruszał w nich sprawy wynalazczości oraz tematy językowe:

• Taxe-machine (1848)^[8],
• Application de la taxe machine (1849)^[9]
• Nouveau système de voter au moyen d’un appareil dit: Scrutateur Mécanique (1849)^[10]
• Projet de Statuts pour la formation d’une Societé anonyme sous le titre de Caisse Générale de France (1854)^[11]
• Taxe machine applicable à toutes les opérations de calcul, inventée par Jean-Joseph Baranowski (1855)^[12],
• Notice sur les signaux Baranowski (1959)^[13],
• Signal Baranowski (1859)^[14],
• Nouveaux systèmes des signaux-disques sans contre-poids et des lanternes sans poulies ni chaines (1864)^[15],
• Simple System for Checking the Passengers’ Fares in Omnibuses Or Tramways (1877)^[16],
• Vademecum de la langue française (1879)^[17],
• The Student’s Anglo-Polish Grammar (1880)^[6]
• Anglo-Polish Lexicon (1884)^[18],
• Wyjątek z ogólnej listy wynalazków mechanicznych (1886)^[19].

Pod koniec życia udokumentował swoje wynalazki oraz opublikował swój życiorys w języku francuskim oraz angielskim.

Upamiętnienie

Wynalazcę upamiętniła Poczta Polska na znaczku pocztowym o nominale 3 zł^[20].