Jazda rzymska (łac. equites Romani) – formacja wojskowa w starożytnym Rzymie, walcząca i poruszająca się konno, rekrutująca się w czasach republiki jak i cesarstwa głównie z barbarzyńskich sprzymierzeńców (foederati) między innymi Galów i Germanów. W legionach istniały jednak także oddziały jazdy składające się z Rzymian – początkowo byli to ekwici. Podział cesarstwa na dwie części (zachodniorzymskie i wschodniorzymskie), sprawił, iż zwiększyła się rola kawalerii – we wschodniej części stała się ona nawet trzonem armii rzymskiej. Jazda, podobnie jak piechota, przez cały czas istnienia państwa rzymskiego ulegała przemianom.

Thumb
Rekonstrukcja historyczna jazdy rzymskiej (2015)
Thumb
Mozaika przedstawiająca jazdę rzymską w Villa Romana del Casale
Thumb
Pojedynek galijskiego i rzymskiego kawalerzysty podczas wojen galijskich
Thumb
Rzymski kawalerzysta z koniem w muzeum w Nijmegen
Thumb
Rzymski kawalerzysta z koniem w muzeum w Canterbury

Historia jazdy

Królestwo

W pierwszym okresie dziejów rzymskiej wojskowości od VII wieku p.n.e. jazda podobnie jak i cała reszta armii królestwa tworzyła element ochotniczy na zasadzie demokracji wojskowej – obywatele podzieleni byli na 3 tribusy majątkowe gdzie każdy liczył 10 kurii. Każda kuria poza 100-osobowym oddziałem pieszym (centurią) wydawała określoną liczbę jeźdźców tak by na 1 tribus przypadało 100 jeźdźców. Dawało to stosunek 3000 pieszych do 300 jezdnych. System ten zreformował król Serwiusz Tuliusz, który podzielił obywateli na 5 klas majątkowych. W jego rachubach jazdę tworzyła część najbogatszych obywateli w liczbie 12 centurii. Armia po tych zmianach liczyła 19 300 piechurów i 1200 konnicy. W tym okresie konnice w większości tworzyły kontyngenty tak zwanych sprzymierzeńców (socii) składających się z sił dołączanych od kolejnych podbitych plemion italskich.

Republika

Kolejną reformę jazdy rzymskiej przyniosły zmiany w wojskowości w okresie republiki dokonane przez trybuna wojskowego Marka Furiusza Kamillusa. Z każdego legionu liczącego 4500 obywateli wydzielił on 320 jeźdźców. W II wieku p.n.e. w skład legionu wchodziło 300 jeźdźców, tworząc oddział zwany alae. Dzielił się on na 10 oddziałów turmae, po 30 kawalerzystów. Jedna turmae składała się z kolei z 3 decuriae (w skład jednej decuriae wchodziło 10 jeźdźców). Decuriae wybierały z własnych członków trzech dekurionów, którzy dowodzili pododdziałami. Następne istotne zmiany nastąpiły w trakcie i bezpośrednio po II wojnie punickiej, gdzie wojska rzymskie kilkakrotnie zostały pokonane dzięki ingerencji konnicy galijskiej i numidyjskiej. Zmiany przyspieszył także konflikt z italskimi sprzymierzeńcami (tak zwana wojna ze sprzymierzeńcami). Doprowadziło to, iż od tego momentu do konnicy rzymskiej zaczęto rekrutować jazdę nie tylko z rejonu Italii szkoląc ją jednak i ekwipując w ramach rzymskiej formuły walki.

Spośród wszystkich formacji wchodzących w skład armii rzymskiej w okresie republiki jazda była najsłabiej wyszkolona, jeśli chodzi o posługiwanie się bronią. W czasie wojen punickich jazda używała koni jedynie po to, aby dotrzeć na pole bitwy, następnie zaś brała udział w walce w charakterze piechoty. Rzymska jazda nie posiadała umiejętności współpracy z piechotą, miała trudności z utrzymaniem kierunku uderzenia i skłonności do rozpadania się na luźne grupki, które rozpraszały się na obszarze całego pola bitwy. Rzymscy dowódcy nie doceniali również podstawowej roli jazdy podczas zwiadu i gromadzenia informacji wywiadowczych, dlatego rzadko wykorzystywali ją podczas tych działań.

Cesarstwo

W okresie klasycznego cesarstwa to jest od I do II wieku n.e. wchodziło w skład legionu 300–500 jeźdźców każdy tworzący formacje alae który składał się z 16 turmae liczący 30–33 jeźdźców. Istniały także oddziały zwane kohorta (cohors miliaria) liczące około 700 jeźdźców zgrupowanych w 24 turmae. Pod koniec I wieku n.e. cesarz Trajan powołał gwardię przyboczną Equites Singulares Augusti, składającą się z 720 jeźdźców. Dodatkową formacją była jazda cesarska (equites singularis imperatoris) powołana do życia przez cesarza Hadriana, jako jego oddział przyboczny. Liczyła ona 500 najzdolniejszych jeźdźców. W tym okresie (od panowania Wespazjana) zaczęto wprowadzać pierwsze formacje katafraktów sarmackich atakujących 3 metrową kopią i chroniących konia lamelowaną narzutą. Oprócz udziału w bitwach jazda w okresie cesarstwa wykorzystywana była między innymi do ochrony szlaków handlowych i granic oraz do rozpoznania.

Ówczesna literatura rzymska obfitowała w liczne dzieła szkolenia konnicy do walki (na przykład Acies contra Alanos pisarza cesarskiego Flawiusza Arriana); istniał także rozwinięty system ćwiczeń bojowych zwany hippica gymnasia.

Piechota pozostawała główną siłą w wojsku rzymskim do połowy III wieku n.e. Sytuacja zmieniła się diametralnie po klęsce cesarza Waleriana w bitwie pod Edessą w 259 roku n.e. w starciu z ciężką jazdą perskiej dynastii Sasanidów, gdzie do niewoli dostał się sam władca. Wkrótce syn Waleriana – Galien przeprowadził gruntowną reformę wojska, wyodrębniając duże konne formacje tak zwane vexillatio w ramach osobnej armii polowej. W zależności od rozmieszczenia podzielono je na equites promoti (Italia, Grecja) oraz equites scutarii (Afryka, Bałkany).

Ostateczna rezygnacja z walki klasycznym szykiem legionowym na rzecz przodującej roli konnicy nastąpiła po klęsce Rzymian w bitwie pod Adrianopolem w 378. Po tym wydarzeniu wyodrębnionych zostało kilka najważniejszych rodzajów jazdy:

  • lekka jazda (mauri, dalmatea, cetrati),
  • ciężka łucznicza wzorowana na ludach stepu (equitus sagitarii, sogitarii clibanarii),
  • ciężka jazda na wzorcu italsko-galijskim (promoti, scutarii, stablesiani, armigeri),
  • ciężka jazda na wzorcach perskich i partyjskich (catafractarii, clibanarii),
  • najemne grupy germańskie (pseudocomitatenes, bucelarii),
  • nieregularna jazda regionalna (equites indigenae).

Podział ten jednak jest trudny do ostatecznego zweryfikowania, bowiem do dziś nie jest wiadoma ostateczna liczba i specyfika wszystkich rodzajów późnorzymskiej konnicy, co odzwierciedla spis wojska rzymskiego z IV wieku n.e. w dokumencie zwanym Notitia Dignitatum.

Uzbrojenie jazdy

Uzbrojenie jazdy w czasach republiki składało się przede wszystkim z długiej włóczni hasta, pancerza ze skóry, małej tarczy parma oraz hełmu podobnego do używanych w piechocie. Prawdopodobnie niektórzy jeźdźcy posiadali, na wzór piechoty, kolczugę lorica hamata, zapożyczoną od Celtów. Nie jest pewne, czy jeźdźcy rzymscy w okresie republiki wyekwipowani byli w miecze i łuki.

Uzbrojenie jazdy w czasach cesarstwa stanowiła lekka okrągła tarcza clipeus, długi miecz spatha, lekki oszczep iaula (zwykle kawalerzysta zabierał dwie sztuki tej broni), hełm oraz pancerz (między innymi kolczuga). Niektóre oddziały wyspecjalizowane w strzelaniu z grzbietu konia dysponowały łukami.

Bibliografia

  • Ann Hyland: Training the Roman Cavalry, Stroud 1993.
  • Mariusz Mielczarek: Catafaracti and Clibanarii. Studies o the heavy armoured cavalry of the ancient world, Łódź 1993.
  • Nicholas Sekunda: Republican Roman Army 200-104 B.C., Oxford 1996.
  • Nicholas Sekunda: Early Roman Armies, Oxford 2001.
  • Philip Sidnell: Warhorse, Cavalry in Ancient Warfare, London 2006.
  • M. C. Bishop, J. C. N. Coulston: Roman Military Equipment from the Punic Wars to the Fall of Rome, Bradsford 1993.

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.