Krzyż kamienny w Bytomiu

Kamienny w Bytomiu – kamienna średniowieczna^[2] [3] rzeźba w Bytomiu-Łagiewnikach, wpisana do rejestru zabytków ruchomych województwa śląskiego^[1] .

Kamienny krzyż w Bytomiu

nr rej. B/498/75 z 25 maja 1975[1]
Krzyż w 2015 roku
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom
Miejsce	Łagiewniki, ul. św. Cyryla i Metodego[2]  (w pobliżu numeru 53)[1]
Materiał	kamień
Całkowita wysokość	0,57 m
Data budowy	średniowiecze[3][2]
Położenie na mapie Bytomia Krzyż pokutny
Położenie na mapie Polski Krzyż pokutny
Położenie na mapie województwa śląskiego Krzyż pokutny
50°19′18,86″N 18°55′44,65″E

Ma 57 centymetrów wysokości^[4], zdaniem dra Edwarda Głuchowskiego obiekt powstał z piaskowca z okolic Kłodzka^[3] (według innych źródeł materiałem miał być granit^[1] ), w formie litery T^[1] , przypominającej kowadło^[3]. Prawdopodobnie jest to jego pierwotna forma^[4], jednak na jego powierzchni widnieją ukośne znaki krzyżyków (można je uznać zdaniem dra Janowskiego za znaki solarne, które bywały umieszczane na brzuchach rzeźb zwierząt, a nie na ich grzbietach), mogące sugerować pogańską proweniencję rzeźby i świadczyć o jej fragmentaryczności^[3]. Rzeźba, nazywana jest w niektórych publikacjach krzyżem pokutnym^[2]  czyli postawionym jako jeden z elementów ugody zabójcy z rodziną zabitego. Nazwa taka stosowana jest często do wszystkich istniejących kamiennych krzyży i stała się wręcz nieuprawnionym ich synonimem^[5][6][7]. W przypadku łagiewnickiego krzyża nie znana jest przyczyna jego postawienia^[8]. Niezależnie od przyczyny powstania to prawdopodobnie najstarszy zabytek Bytomia^[3].

Krzyż w 2009 roku

Rzeźba jest umieszczona na murowanym postumencie^[4], w 1997 roku umieszczono na nim tablicę z napisem: KAMIENNY KRZYŻ POKUTNY Z WCZESNEGO ŚREDNIOWIECZA, / ZNAK WIARY POKOLEŃ, W TRADYCJI LUDU, / PAMIĄTKA APOSTOŁÓW SŁOWIAN / CYRYLA I METODEGO^[9] . Treść napisu odwołuje się do tradycyjnych przekonań ludowych, gdyż rzeźba powstała prawdopodobnie później (chociaż dr Janowski sugeruje nawet IV wiek jako datę jej powstania^[3]). Legenda ludowa wiąże rzeźbę z osobami świętych Cyryla i Metodego^[10][11]. Nie ma jednakże żadnych informacji o obecności tychże świętych w Łagiewnikach^[10][2] .

W lipcu 2011 roku dokonano dewastacji obiektu poprzez oblanie go żółtą farbą^[2] , w tym samym roku krzyż został oczyszczony^[9] .

Przypisy

1. Rejestr ↓.
2. Jeleń 2011 ↓.
3. Ślęzak 1996 ↓, s. 83.
4. Świerczek 1991 ↓, s. 283.
5. Arkadiusz Dobrzyniecki. Dlaczego nie - pokutne? Problem funkcji kamiennych krzyży na Ziemi Świdnickiej.. „Rocznik Świdnicki.”, s. 7-21, 2009. (pol.).
6. Daniel Wojtucki Daniel, Stanisław Zobniów: Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej.. Wrocław: 2017, s. 114, 115.
7. Michał Zalewski: Krzyż pokutny. silesiacum.pl, 2019. [dostęp 2024-05-18]. (pol.).
8. Daniel Wojtucki Daniel, Stanisław Zobniów: Kamienne krzyże na Śląsku, Górnych Łużycach i ziemi kłodzkiej.. Wrocław: 2017, s. 603, 604.
9. Marusa 2011 ↓.
10. Ślęzak 1996 ↓, s. 84.
11. Świerczek 1991 ↓, s. 279.

Bibliografia

• Piotr A. Jeleń: Zniszczono zabytkowy krzyż w bytomskich Łagiewnikach. [w:] Wiadomości24 [on-line]. 2011-07-20. [dostęp 2017-08-04].
• Rejestr zabytków. Woj. śląskie – pow. miejski Bytom, Bytom –m.. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, s. 22.
• Tomasz Marusa: Krzyż z Bytomia-Łagiewnik. Zabytki jurysdykcji karnej na Śląsku, 2011-09-14. [dostęp 2017-08-04].
• Władysława Ślęzak: Bytom za panowania Piastów. Bytom: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996. ISBN 83-905719-0-0.
• Józef Świerczek. Krzyże pokutne na terenie diecezji katowickiej. „Śląskie Studia Historyczno-teologiczne”. XXIII/XXIV, 1991. Księgarnia św. Jacka. ISSN 0137-3447.