Kwalifikator (leksykografia)

Kwalifikator – pojęcie dotyczące słowników językowych. W słownikach jednojęzycznych odnosi się do wyrazu hasłowego, w słownikach dwujęzycznych to dodatkowa charakterystyka wyrazu hasłowego lub ekwiwalentu^[1].

Kwalifikatory to wyrażenia wskazujące na określone funkcje wyrazów hasłowych lub/i ekwiwalentów (odpowiedników) w drugim języku, w tym na ich wartość stylistyczną lub przynależność do określonej dziedziny. Kwalifikatory mają zwykle formę skrótów. W monodyrekcjonalnych (por. dyrekcjonalność) słownikach polsko-niemieckich (polsko-angielskich itp.) przeznaczonych dla użytkownika polskiego skróty formułowane są w języku polskim^[2].

Można wyróżnić następujące rodzaje kwalifikatorów^[3] (w nawiasie terminy używane często przez polskich germanistów w oparciu o terminologię autorów niemieckich^[4]):

• dziedzinowe (diatechniczne) – informują o przynależności wyrazu do określonej dziedziny rzeczywistości, dziedziny wiedzy, np.: arch. (architektura), szkol. (szkolnictwo), med. (medycyna);
• stylistyczne (diastratyczne) – wskazują na zawartość stylistyczną wyrazu, np.: pot. (potoczny), poet. (poetycki);
• geograficzne (diatopiczne) – wskazują na uwarunkowania terytorialne, np.: austr. (wyraz używany w Austrii), dial. (dialekt);
• ekspresywne (diakonotatywne) – sygnalizują emocjonalne zabarwienie wyrazu, np.: żart. (żartobliwy), pej. (pejoratywny);
• chronologiczne (diachroniczne) – informują o użyciu chronologicznym, np.: przest. (przestarzały), dawn. (był używany dawniej);
• społeczno-środowiskowe – identyfikują wyrazy funkcjonujące w określonych grupach społecznych, np.: młodz. (młodzieżowy), uczn. (uczniowski).

W słownikach jednojęzycznych (rzadziej w słownikach dwujęzycznych) występują ponadto: kwalifikatory diaintegratywne wskazujące na język, z którego pochodzi wyraz obcy, kwalifikatory dianormatywne informujące, że wyraz (lub jego forma) występujący w słowniku jest niepoprawny^[5].

Przypisy

1. Agnieszka Frączek/Ryszard Lipczuk: Słowniki polsko-niemieckie i niemiecko-polskie – historia i teraźniejszość. Wołczkowo: Oficyna In Plus, 2004, s. 16. ISBN 83-89402-06-8.
2. Agnieszka Frączek/Ryszard Lipczuk: Krótki leksykon wybranych pojęć leksykograficznych, [w:] Słowniki polsko–niemieckie i niemiecko–polskie. Historia i teraźniejszość. Wołczkowo 2004, s. 18.
3. Renata Nadobnik: Znaczenie słowników bilingwalnych w dydaktyce języka niemieckiego w Polsce. Gorzów: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie Wielkopolskim, 2010, s. 21. ISBN 978-83-89682-73-4.
4. Franz Josef Hausmann: Einführung in die Benutzung der neufranzösischen Wörterbücher. Tübingen: De Gruyter, 1977. ISBN 978-3-11-096349-6.
5. Agnieszka Frączek/Ryszard Lipczuk: Słowniki polsko-niemieckie i niemiecko-polskie – historia i teraźniejszość. Wołczkowo 2004, s. 11.