Lilla Weneda
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Lilla Weneda. Tragedia w pięciu aktach – utwór historiozoficzny napisany przez Juliusza Słowackiego w roku 1839, a wydany w 1840 w Paryżu. Tragedia pisana częściowo wierszem białym, częściowo rymowanym. Została wystawiona 23 czerwca 1863 w teatrze Skarbkowskim we Lwowie. Po raz pierwszy utwór był wydany wraz z listem do Zygmunta Krasińskiego, wierszem List do Aleksandra H. (Hołyńskiego) i Grobem Agamemnona. Stanowił inspirację malarską dla m.in. Jacka Malczewskiego i Ferdynanda Ruszczyca. Miał też wpływ na twórczość Antoniego Langego (Wenedzi), Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (Róża, lasy i świat), a także wielu innych pisarzy, młodopolskich i nie tylko[1][2].
Autor | |||
---|---|---|---|
Typ utworu | |||
Data powstania |
1839 | ||
Wydanie oryginalne | |||
Miejsce wydania |
Paryż | ||
Język |
polski | ||
Data wydania |
1840 | ||
| |||
|
Tragedia podbitego narodu Wenedów przedstawiona jest w utworze w stylistyce bliskiej mitologii celtyckiej, osjanizmowi i mitologii nordyckiej[3]. W celu zdemaskowania postaw upadłych moralnie bohaterów utworu, instytucji i grup społecznych poeta posłużył się elementami groteski (pomimo wierności zasadom budowania tragedii). Słowacki w tym dziele nawiązał do propagowanej wtedy przez historyków teorii podboju, która wyjaśniała źródła struktury narodu polskiego i dwoistość jego istoty. W szczególności oparł się na ideach zaprzyjaźnionego z nim Fryderyka Henryka Lewestama, który uważał, że Polacy są częściowo pochodzenia celtyckiego; spowodowało to że zaczerpnął wątki i motywy z literatury irlandzkiej a także innych literatur Europy Zachodniej[4][5]. Interpretacja teorii Lewestama była swobodna, i stanowiła ona tylko jedno ze źródeł inspiracji[6]. Utwór powstał po upadku powstania 1830, z tej perspektywy poeta nadaje dodatkowe znaczenie ówczesnej sytuacji Polaków i ukazuje sens dziejów narodowych. Klęski dopatruje się nie tyle w braku bohaterstwa, co w fatalizmie dziejowym, dwoistości ideowej narodu i jego oczekiwaniu na niezwykłe przemiany (motyw magicznej harfy, podobnej do tej, jaką miał ponoć irlandzki bóg Dagda, a która miała „zwyciężyć narody”). Nadzieję poeta widzi jedynie w heroicznej ofierze.
Akcja utworu rozgrywa się w rejonie jeziora Gopło, w czasie przedhistorycznym. Ukazuje najazd Lechitów – Słowian inspirowanych przez nordycką królową Gwinonę na celtyckich Wenedów. Wenedowie ponoszą rozpaczliwą klęskę, której przyczyną jest nieokreślona klątwa; naród ten nie może być w żaden sposób ocalony – jedynie królewska harfa mogłaby go zbawić, lecz zabierają ją najeźdźcy i nie udaje się jej odzyskać. O harfie można powiedzieć, że symbolizuje poezję tyrtejską, jednakże jak to zwykle bywa z symbolami, można dokonywać tu szerokiej interpretacji. Można przede wszystkim postawić pytanie, czy poezja w ogóle ma moc sprawczą, czy słowo posiada moc, czy jest bezsilne[7]. Tytułowa Lilla Weneda jest miłującą pokój, łagodną harfiarką; daremnie usiłuje ona ocalić najbliższych i zapobiec zagładzie, na wzór niektórych bohaterek antycznych[8]. Sens beznadziejnej walki rozumie druga z dwóch córek króla – stylizowana na druidkę literatury romantycznej, podobna do Normy Belliniego Roza Weneda, która przepowiada tragedię już w Prologu i wydaje się wciąż popychać Wenedów do klęski. Podczas rozmowy z Harfiarzem wieszczy jednak, że zapłodnią ją popioły rycerzy, a ona sama będzie uświęcona na wzór chrześcijańskiej Marii (Kto konając we mnie uwierzy, / skona spokojny:/ Ja go zemszczę lepiej od ognia i wojny, / lepiej niż sto tysięcy wroga, / Lepiej od Boga...). Każdy z pierwszych czterech aktów zamyka pieśń Chóru Dwunastu Harfiarzy interpretująca poprzednie wydarzenia. Akt V kończy się wielką klęską Wenedów, śmiercią Lilli Wenedy, jej ojca – Derwida, dwóch braci: Leluma i Poleluma, wreszcie ukazaniem się zwycięskiej Bogarodzicy. Choć dramat ma strukturę zamkniętą, nie sposób jednoznacznie zinterpretować znaczenia ostatniej sceny, szczególnie w kontekście przepowiedni Rozy.
Ze względu na wymowę dramatu i pojawiający się wątek walki o wolność, Lilla Weneda wybrana została w 1946 jako utwór premierowy na otwarcie Teatru Polskiego w zrujnowanej Warszawie[9].