Litr

Litr, oznaczenie l (mała litera) – pozaukładowa jednostka objętości. W przeliczeniu na jednostki SI 1 l = 1/1000 m³ = 1 dm³.

W USA, Kanadzie, Australii do oznaczania tej jednostki stosuje się oficjalnie wielką literę L, w pozostałych krajach świata, w tym w Polsce, normą jest stosowanie małej litery l, choć stosowanie wielkiej litery jest również dopuszczalne^[1].

Stosowane przedrostki i ich powiązanie z układem SI

Z jednostką tą stosowane są przedrostki wielokrotności, zwykle zgodne z przedrostkami SI:

Wielokrotność	Nazwa	Symbole		Równoważna objętość			Podwielokrotność	Nazwa	Symbole		Równoważna objętość
100 l	litr	l	L	dm3	decymetr sześcienny		100 l	litr	l	L	dm3	decymetr sześcienny
101 l	dekalitr	dal	daL				10−1 l	decylitr	dl	dL
102 l	hektolitr	hl	hL				10−2 l	centylitr	cl	cL
103 l	kilolitr	kl	kL	m3	metr sześcienny		10−3 l	mililitr	ml	mL	cm3	centymetr sześcienny
106 l	megalitr	Ml	ML	dam3	dekametr sześcienny		10−6 l	mikrolitr	µl	µL	mm3	milimetr sześcienny
109 l	gigalitr	Gl	GL	hm3	hektometr sześcienny		10−9 l	nanolitr	nl	nL	106 µm3
1012 l	teralitr	Tl	TL	km³	kilometr sześcienny		10−12 l	pikolitr	pl	pL	103 µm3
1015 l	petalitr	Pl	PL	103 km³			10−15 l	femtolitr	fl	fL	µm3	mikrometr sześcienny
1018 l	eksalitr	El	EL	106 km³			10−18 l	attolitr	al	aL	106 nm3
1021 l	zettalitr	Zl	ZL	Mm3	megametr sześcienny		10−21 l	zeptolitr	zl	zL	103 nm3
1024 l	jottalitr	Yl	YL	103 Mm3			10−24 l	joktolitr	yl	yL	nm3	nanometr sześcienny

Historia

Nazwa jednostki pochodzi od starofrancuskiej miary objętości o nazwie litron^[2], która w Polsce została zaadaptowana pod nazwą kwarty. Odtąd jej definicja i status ewoluowały:

• 1793: litr zdefiniowano we Francji jako 1 decymetr sześcienny, w ramach tworzenia nowego "Republikańskiego Układu Miar", po zwycięstwie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
• 1879: Międzynarodowy Komitet Miar i Wag (Comité International des Poids et Mesures, CIPM) włączył tę jednostkę do swojego układu miar i oznaczył ją symbolem "l" (mała litera el).
• 1901: 3. Generalna Konferencja Miar (Conférence Générale des Poids et Mesures, CGPM) zmieniła definicję litra na:

Jest to objętość jaką zajmuje 1 kg wody destylowanej w temperaturze 3,98 °C przy ciśnieniu 1 atm = 760 mm Hg (1013,25 hPa)

• 1964: na 12. Konferencji ponownie przywrócono definicję litra jako 1 dm³^[3], po to aby uzgodnić tę jednostkę z układem SI. Okazało się bowiem, że ze ścisłej definicji metra w układzie SI i dokładnych pomiarów gęstości wody, wynika że 1 kg tej cieczy w 3,98 °C zajmuje 1,000028 dm³, a nie 1 dm³.

Uwagi praktyczne

1 l wody pitnej (wodociągowej) nie ma masy wynoszącej dokładnie 1 kg. Zawiera ona pewne zmienne ilości soli mineralnych (jonów nieorganicznych), substancji dodawanych w procesie uzdatniania i inne śladowe zanieczyszczenia. W efekcie ma nieco inną gęstość niż woda czysta chemicznie. Różnice w gęstości między wodą czystą i wodociągową mogą dochodzić do ok. 2%. Ponadto gęstość wody destylowanej zmienia się znacząco z temperaturą, w granicach do 10%. Np. woda destylowana w temperaturze 4 °C ma gęstość 0,999719 kg/l, zaś w temperaturze 40 °C już tylko 0,9922175 kg/l^[a]. Sumując oba efekty, 1 l wody wodociągowej w temperaturze pokojowej ma masę zwykle w zakresie od ok. 0,989 do ok. 0,993 kg^{[potrzebny przypis]}.

Uwagi

1. Zależność ta wykorzystywana jest w tzw. termometrze Galileusza, pozwalającym ocenić temperaturę otoczenia.