Państwo nieuznawane

Państwo nieuznawane (państwo powstańcze^[1], państwo nieuznane, quasi-państwo, parapaństwo) – jednostka geopolityczna, która pomimo braku uznania na arenie międzynarodowej (lub z minimalnym uznaniem) kontroluje określone terytorium funkcjonując jako de facto państwo (niekiedy suwerenne i niepodległe).

Państwa nieuznawane

     państwa częściowo uznane na arenie międzynarodowej (przynajmniej przez jedno państwo członkowskie ONZ)

     państwa nieuznawane na arenie międzynarodowej, de facto kontrolujące swoje terytorium

     terytoria o nieustalonym statusie politycznym

Charakterystyka

Praktyka uznawania państw pojawiła się pod koniec XVIII wieku w związku z uznaniem niepodległości Stanów Zjednoczonych przez niektóre inne państwa. Później zasada ta się rozszerzała, by osiągnąć kulminację w postaci uznawania niepodległości byłych kolonii.

W myśl dominującej w prawie międzynarodowym zasady uznanie państwa na arenie międzynarodowej nie jest warunkiem koniecznym do jego powstania. W praktyce jednak państw nieuznawanych na arenie międzynarodowej nie uważa się za niepodległe. Jednak nie zmienia to faktu, że państwa takie funkcjonują, mają swoje terytorium, obywateli i rząd sprawujący nad nimi względnie suwerenną lub narzuconą siłą kontrolę. Obszarów separatystycznych, które ogłosiły niepodległość, jest na świecie wiele, lecz tylko nieliczne z nich można zaliczyć do państw de facto niepodległych. Nie będą nimi regiony, które proklamowały niepodległość, lecz w dalszym ciągu pozostają pod faktyczną władzą kraju, do którego dotychczas należały. Państwami nie są również obszary separatystyczne, na których wciąż trwają walki i sytuacja może ciągle ulegać zmianie.

Obecnie za de facto niepodległe można uznać osiem państw, których niepodległość, ogłoszona co najmniej kilkanaście lat temu, zdążyła już okrzepnąć lub została uznana przez co najmniej jedno państwo uznawane na arenie międzynarodowej, a ich rządy bez przeszkód sprawują władzę nad terytorium, mającym w miarę określone granice i stałą ludność.

Podobny nieco charakter do państw nieuznawanych mają terytoria o nieustalonym statusie. Są to terytoria, które domagają się uznania niepodległości i których aspiracje są poważnie brane pod uwagę na arenie międzynarodowej. Zawiłości świata polityki międzynarodowej powodują jednak, że dotychczas kraje te faktycznie pozostają pod władzą państw sąsiednich, a ich ostateczny status, to znaczy nadanie niepodległości lub pozostanie w jakiejś formie związku z państwem administrującym, ma zostać rozstrzygnięty w bliżej nieokreślonej przyszłości. Obecnie na świecie istnieją dwa takie terytoria: Sahara Zachodnia i Palestyna – mimo nieuregulowanego statusu i braku efektywnej kontroli nad całością swojego terytorium są one przez część państw uznawane za kraje niepodległe.

Państw nieuznawanych nie należy mylić z mikronacjami (na przykład Sealand, Seborga, Liberland, Hutt River do 2020 roku^[2]), które w ogóle nie są elementem polityki międzynarodowej (choć część z nich do tego aspiruje), a ich „istnienie” wynika w głównej mierze z ich ignorowania lub traktowania przez władze poszczególnych państw jako swoisty folklor. Obok mikronacji istnieją jeszcze państwa wirtualne będące wytworem społeczności internetowych (na przykład Talossa).

Do grona państw nieuznawanych nie zalicza się terytoriów kontrolowanych przez grupy terrorystyczne. Przykładem jest Państwo Islamskie, które ogłosiło się kalifatem 29 czerwca 2014^[3], posiada pełną kontrolę nad opanowanym terytorium i ma znamiona państwowości^[4]. Część źródeł z tego powodu rozważa czy Państwo Islamskie można uznać za państwo^[5], a niektóre źródła określają Państwo Islamskie mianem quasi-państwa^[6]. Jednak nie jest zaliczane do państw nieuznawanych, gdyż przeszkodą jest nie tylko brak uregulowanego statusu międzynarodowego, ale także łamanie międzynarodowych praw człowieka, terroryzm i zbrodniczość wpisane w ideę działania samozwańczego kalifatu^[7][8] i krytykę całości idei ze strony Organizacji Narodów Zjednoczonych^[9]. Skala zbrodniczości i terroru w rozmiarze domniemanego państwa nie jest spotykana w żadnym kraju na świecie w historii współczesnej – z tych względów Państwo Islamskie określa się mianem organizacji terrorystycznej – z silną i rozbudowaną strukturą – ale nie państwem nieuznawanym^[10]. Również znaczna większość środowiska muzułmańskiego neguje państwowość (także w rozumieniu ponadnarodowego kalifatu) i określa Państwo Islamskie mianem organizacji terrorystycznej^[8][11].

Przykłady

Państwa nieuznawane

Lista państw nieuznawanych na arenie międzynarodowej, ale de facto kontrolujących swoje terytoria:

•  Naddniestrze od 1990; uznawane za część Mołdawii (uznawane za niepodległe państwo przez 2 inne państwa nieuznawane: Abchazję i Osetię Południową^[12])
•  Somaliland od 1991; uznawane za część Somalii

Terytoria o nieustalonym statusie

•  Palestyna (uznawana za państwo przez ONZ ze statusem państwa-obserwatora w organizacji) oraz ponad 100 państw, z czego część, w tym państwo polskie, uznaje za podmiot prawa międzynarodowego Palestyńskie Władze Narodowe, a nie państwo palestyńskie)
•  Sahara Zachodnia od 1976 (w 2013 uznawana przez 51 państw i 1 państwo nieuznawane (Osetię Południową) za niepodległe państwo, pełnoprawny członek Unii Afrykańskiej, większość terenów pozostaje pod administracją marokańską)

Państwa częściowo uznane

•  Abchazja od 1992 (w 2023 uznawana przez 5 państw członkowskich ONZ: Rosję, Nauru, Nikaraguę, Syrię i Wenezuelę^[13] oraz 3 inne państwa nieuznawane: Naddniestrze, Osetię Południową i Saharę Zachodnią^[14]; posiada ambasady w: Nikaragui, Syrii, Nauru, Rosji^[15])
•  Cypr Północny od 1974 (w 2023 uznawany przez 1 państwo członkowskie ONZ: Turcję)
•  Kosowo od 2008 (w 2025 uznawane przez 108 państw członkowskich ONZ^[a]: Afganistan, Albanię, Andorę, Antiguę i Barbudę, Arabię Saudyjską, Australię, Austrię, Bahrajn, Bangladesz, Barbados, Belgię, Belize, Benin, Brunei, Bułgarię, Burkinę Faso, Chorwację, Czad, Czarnogórę, Czechy, Danię, Dominikanę, Dżibuti, Egipt, Estonię, Eswatini, Fidżi, Finlandię, Francję, Gabon, Gambię, Ghanę, Grenadę, Gujanę, Gwineę, Gwineę Bissau, Haiti, Holandię, Honduras, Irlandię, Islandię, Izrael, Japonię, Jemen, Jordanię, Kanadę, Katar, Kenię, Kiribati, Kolumbię, Komory, Koreę Południową, Kostarykę, Kuwejt, Lesotho, Liberię, Libię, Liechtenstein, Litwę, Luksemburg, Łotwę, Macedonię Północną, Malawi, Malediwy, Malezję, Maltę, Mauretanię, Mikronezję, Monako, Niemcy, Niger, Norwegię, Nową Zelandię, Oman, Pakistan, Palau, Panamę, Peru, Polskę, Portugalię, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucię, Salwador, Samoa, San Marino, Senegal, Sierra Leone, Singapur, Słowenię, Somalię, Stany Zjednoczone, Sudan, Surinam, Szwajcarię, Szwecję, Tajlandię, Tanzanię, Timor Wschodni, Tonga, Turcję, Tuvalu, Vanuatu, Węgry, Wielką Brytanię, Włochy, Wybrzeże Kości Słoniowej, Wyspy Marshalla i Zjednoczone Emiraty Arabskie)
•  Osetia Południowa od 1991 (w 2023 uznawana przez 5 państw członkowskich ONZ: Nauru, Nikaraguę, Rosję, Syrię i Wenezuelę oraz 3 inne państwa nieuznawane: Abchazję^[14], Naddniestrze i Saharę Zachodnią^[16]; posiada ambasady w: Abchazji, Nikaragui^[17], Syrii, Nauru, Rosji i Wenezueli^[18])
•  Republika Chińska od 1949 (w 2023 uznawana przez 11 państw członkowskich ONZ: Belize, Eswatini, Gwatemalę, Haiti, Palau, Paragwaj, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Tuvalu, Wyspy Marshalla oraz przez Watykan, które jednocześnie nie uznają Chińskiej Republiki Ludowej)

Historyczne państwa nieuznawane

Lista istniejących po 1945 roku, nieuznawanych lub częściowo uznawanych, państw historycznych, które de facto kontrolowały własne terytoria

Państwo	Rok powstania	Rok likwidacji	Obecnie część
Adżaria	1991	2005	Gruzji
Anguilla	1967	1969	terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii
Anjouan	1997	2002	Komorów
Biafra	1967	1970	Nigerii
Bophuthatswana	1977	1994	RPA
Buganda[19]	1960	1962	Ugandy
Ciskei	1981	1994	Republiki Południowej Afryki
Czeczenia	1996	1999	Rosji
Doniecka Republika Ludowa	2014	2022	Ukrainy, okupowana przez Rosję
Gagauzja	1990	1994	Mołdawii
Górski Karabach	1991	2023	Azerbejdżanu (po rozwiązaniu struktur pod koniec 2023)
Hajdarabad[20]	1947	1948	Indii
Herceg-Bośnia	1992	1994	Bośni i Hercegowiny
Jubaland	1998	2001	Somalii
Kabinda	1975	1976	Angoli
Kaczin	1962	1994	Mjanmy
Kasai Południowe	1960	1961	Demokratycznej Republiki Konga
Katanga	1960	1964	Demokratycznej Republiki Konga
Krym	2014	2014	Ukrainy, okupowana przez Rosję
Ługańska Republika Ludowa	2014	2022	Ukrainy, okupowana przez Rosję
Mohéli	1997	1998	Komorów
Nachiczewan	1990	1990	Azerbejdżanu
Południowe Moluki	1950	1950	Indonezji
Republika Serbska	1992	1995	Bośni i Hercegowiny
Republika Serbskiej Krajiny	1991	1995	Chorwacji
Rodezja	1965	1980	Zimbabwe
Rotuma	1987	1988	Fidżi
Suwadiwy	1959	1963	Malediwów
Tanna	1980	1980	Vanuatu
Tatarstan	1991	1994	Rosji
Transkei	1976	1994	Republiki Południowej Afryki
Tybet	1912	1951	Chińskiej Republiki Ludowej
Vemerana	1980	1980	Vanuatu
Venda	1979	1994	Republiki Południowej Afryki
Waziristan	2006	2006	Pakistanu
Wyspa Bougainville’a	1990	1997	Papui-Nowej Gwinei
Zachodnia Bośnia	1993	1995	Bośni i Hercegowiny

Częściowo kwestionowane państwa uznane

W niektórych przypadkach powszechnie uznawane państwa bywają kwestionowane przez jednego lub kilku członków ONZ, mimo to nie neguje się ich istnienia i suwerenności.

•  Armenia od 1991 (nieuznawana przez 1 państwo członkowskie ONZ: Pakistan^[21])
•  Chińska Republika Ludowa od 1949 (nieuznawana przez 11 państw członkowskich ONZ: Belize, Eswatini, Gwatemalę, Haiti, Palau, Paragwaj, Saint Vincent i Grenadyny, Saint Lucia, Tuvalu, Saint Kitts i Nevis, Wyspy Marshalla oraz Watykan, które jednocześnie uznają Republikę Chińską)
•  Cypr od 1983 (nieuznawany przez 1 państwo członkowskie ONZ: Turcję i częściowo uznany Cypr Północny)^[22][23][24]
•  Izrael od 1948 (nieuznawany przez 29 państw członkowskich ONZ)^[25]
•  Korea Południowa od 1948 (nieuznawana przez 1 państwo członkowskie ONZ: Koreę Północną^[26])
•  Korea Północna od 1948 (nieuznawana przez 3 państwa członkowskie ONZ: Francję^[27], Japonię^[28], Koreę Południową^[29] oraz przez częściowo uznaną Republikę Chińską^[30])

Zobacz też

• lista państw świata
• państwo marionetkowe
• terytoria zależne
• terytoria autonomiczne
• Organizacja Narodów i Ludów Niereprezentowanych