Podgórze (Wałbrzych)

Podgórze (z niem. Dittrichsbach, Dyterichsbach, Dittersbach, po 1945 roku Dietrzychów, Ogorzelec, Pogórze, Podzamcze, Pogórze, Wałbrzych-Ogorzelec, Wałbrzych Podgórze, Podgórze I, Podgórze II)^[2] – dawna wieś, obecnie leżąca w południowej części dzielnica Wałbrzycha. Podgórze położone jest w górnej części Pełcznicy, wzdłuż pasma Gór Czarnych.

Podgórze

Dittersbach

Dzielnica Wałbrzycha
Państwo	Polska
Miasto	Wałbrzych
W granicach Wałbrzycha	1934 / 1951
SIMC	1062799[1]
Wysokość	475–540 m n.p.m.
Kod pocztowy	58-303
Położenie na mapie Wałbrzycha Podgórze
Położenie na mapie Polski Podgórze
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Podgórze
50°44′57″N 16°17′41″E

Ulica Niepodległości – widok z wiaduktu kolejowego

Historia

Z powstaniem i nazwą osady Dittersbach związana jest legenda o biednym rzemieślniku imieniem Ditter i córce włoskiego kupca, pięknej Santa Paoli.

Podgórze po raz pierwszy wzmiankowane było w 1305 roku. Tradycja wiąże powstanie wsi z grodem na Zamkowej Górze, ale odimienna nazwa wskazuje, że mogła to być wieś lokowana. W XV należała do Schaffgotschów, a później Czettritzow. Jej mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i tkactwem chałupniczym, a także, od połowy XVII wieku, górnictwem. Na przełomie XIX i XX wieku Podgórze było najszybciej rozwijającą się wsią w gminie Wałbrzych, z ludnością przekraczającą 15 tys. mieszkańców. Duży wpływ na to miało doprowadzenie linii kolejowej do Jeleniej Góry i Kłodzka. W tym czasie zabudowa Podgórza zaczęła nabierać charakteru miejskiego.

W 1934 roku część Podgórza (według innych źródeł całość) przyłączono do Wałbrzycha. Po II wojnie światowej górną część dzielnicy nazywano Podzamczem, ale w chwili rozpoczęcia budowy osiedla o tej nazwie górną część dzielnicy zaczęto nazywać Podgórze II, a dolną Podgórze I.

Po likwidacji kopalni pod koniec XX wieku Podgórze wyraźnie podupadło i dziś stanowi jedną z bardziej zaniedbanych dzielnic Wałbrzycha. Obecnie dzielnica objęta jest gminnym programem rewitalizacji Wałbrzycha na lata 2016–2025.

W obręb Podgórza wchodzą:

• Osiedle Słoneczne – okolice skrzyżowania ulic Świdnickiej i 11 Listopada, zwane też Osiedlem Parkowym,
• Podzamcze (Ogorzelec) – okolice kolonii Nowy Dom, pod ruinami zamku Nowy Dwór,
• Dolina Szwajcarska,
• Osiedle Szczęść Boże.

Według danych z Urzędu Miejskiego w Wałbrzychu na 16 kwietnia 2014 roku dzielnicę Podgórze, Stary i Nowy Glinik zamieszkuje 8892 osób^[3].

Przemysł

Obecnie na Podgórzu znajduje się kilka zakładów przemysłowych, m.in. Fabryka Wkładów Odzieżowych „Camela”^[4] i PUPH „Dompol”^[5].

Dawniej w dzielnicy znajdowały się m.in.:

• Kopalnia Węgla Kamiennego Mieszko (dawniej Melchior, von Kulmiz), ul. Górnicza – działała w latach 1840–1992. Z kopalnianych zabudowań do czasów obecnych przetrwały tylko dwa szyby: Staszic Wschód, Zachód, przy ulicy Górniczej i Szyb Powietrzny przy ulicy Świdnickiej,
• Fabryka Wyrobów Szamotowych i Legnickie Zakłady Ceramiki Budowlanej (Kaflarnia), ul. Niepodległości 52-54.

Edukacja i kultura

Na Podgórzu znajdują się:

• Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 5 im. Aliny i Czesława Centkiewiczów, ul. Poznańska 8
• Żłobek Samorządowy nr 3^[6], ul. Niepodległości 15,
• Przedszkole Niepubliczne „Pod Grzybkiem”, ul. Niepodległości 90,
• Filia nr 2 PiMBP Biblioteki pod Atlantami, ul. Niepodległości 66,
• Dom Dziecka i Placówka Dziennego Wsparcia (dawniej III komisariat policji), ul. Niepodległości 64.

Wcześniej istniały również:

• Przedszkole kolejowe, ul. Poznańska 6,
• Szkoła ewangelicka, później Szkoła Podstawowa nr 27, ul. Szkolna 4,
• Szkoła ewangelicka, później Szkoła Podstawowa nr 8, ul Świdnicka 63,
• Szkoła ewangelicka, później Szkoła Podstawowa nr 3 i Centrum Kształcenia Ustawicznego, ul. Niepodległości 88,
• Szkoła Podstawowa nr 7, później Publiczne Gimnazjum nr 3, ul. Skargi Piotra 49,
• Szkoła katolicka, później Technikum Mechaniczne i Zasadnicza Szkoła Metalowa, później Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych, pl. Bohaterów Pracy 1.
• Dom Kultury „Mieszko”, później „Kolejarz”, ul. Niepodległości 245,
• Powiatowa Biblioteka Publiczna Dla Niewidomych PIMBP Biblioteka Pod Atlantami Filia nr 15, ul. Niepodległości 162,
• Klub Muzyczny „9 fala”, ul. Niepodległości 72.

Latem 2006 roku na Podgórzu kręcone były sceny do filmu Andrzeja Jakimowskiego „Sztuczki”. W filmie pokazano m.in. ul. Niepodległości i Szkolną, wiadukt kolejowy nad ul. Niepodległości oraz stację kolejową PKP Wałbrzych Główny.

Media

W dzielnicy swoją siedzibę ma Telewizja Kablowa „Podgórze”^[7]. Ukazywał się tu również gazeta regionalna „Nasz Region Dolnośląski”.

Sport i turystyka

Obecnie w dzielnicy działają następujące kluby i obiekty sportowe:

• KP Gwarek^[8], dawniej KP Koksochemia, ul. Jagiellońska 24,
• KP Podgórze^[9], dawniej KS Semafor, ul. Nowy Dom,
• Strzelnica Walbrzych „Fundacja Przetrwanie”, ul. Żelazna.

Wcześniej w dzielnicy istniało wiele innych obiektów sportowych:

• kąpielisko, ul. Nowy Dom,
• boisko, ul. Kaszubska,
• boisko, ul. Mączna,
• boisko, ul. Welońskiego,
• korty tenisowe, ul. Poleska,
• strzelnica, ul. Świdnicka,
• strzelnica Cechu Eugeniusz, Szyb Eugeniusz,
• skocznia narciarska/ trasa narciarska, Góra Barbarka,
• skocznia narciarska, ul. Świdnicka^[10].

Podgórze jest ważnym miejscem na mapie szlaków sudeckich. Przy Dworcu PKP Wałbrzych Główny znajduje się węzeł, w którym zaczynają się cztery szlaki:

• – przez Borową do Przełęczy pod Borową,
• – przez Barbarkę i Unisław Śląski na Bukowiec,
• – przez Marciszów do Szklarskiej Poręby Górnej,
• – przez Ślężę do Sobótki.

Ponadto przez Podgórze przechodzi z wałbrzyskiej siedziby PTTK przy ul. Konopnickiej, m.in. przez Niedźwiadki, Dolinę Szwajcarską do Andrzejówki i dalej do Karpacza.

Najwyższe wzniesienia na terenie Podgórza i w jego okolicy to:

• Borowa (853 m n.p.m.) – w 2017 roku oddano do użytku wybudowaną na szczycie wieżę widokową,
• Wołowiec (776 m n.p.m.) – na zboczach znajduje się nieczynny kamieniołom, platforma widokowa i „biały krzyż”.
• Kozioł (774 m n.p.m.)
• Dłużyna (685 m n.p.m.)
• Barbarka (635 m n.p.m.) – przed wojną istniało na szczycie schronisko-restauracja Kolbebaude
• Niedźwiadki (trzy wierzchołki 629 m, 623 m i 604 m n.p.m.)
• Zamkowa Góra (618 m n.p.m.) – na szczycie znajdują się ruiny Zamku Nowy Dwór.

Przy ul. Poznańskiej 6 znajduje się Stacja Centralna Grupy Sudeckiej GOPR.

Religia

Na Podgórzu znajdują się:

• parafia pw. św. Franciszka z Asyżu^[11], w której posługują księża pallotyni, ul. Poznańska 7 – dawniej przy parafii posługiwały siostry ze zgromadzenia Szensztackiego Instytutu Sióstr Maryi,
• cmentarz parafialny, ul. Poznańska,
• Sala Królestwa Świadków Jehowy, ul. Piotra Skargi 48a^[12]
• przy ul. Reymonta stoi również nieczynny kościół będący dawniej kościołem ewangelickim, a później prawosławną Cerkwią Wszystkich Świętych.

Transport

Podgórze położone jest wzdłuż ulicy Niepodległości (odcinek Drogi Krajowej nr 35), przechodzącej na południu w ul. Wałbrzyską w kierunku Glinika Nowego i dalej do granicy z Czechami oraz na północy w ul. Mickiewicza w kierunku Śródmieścia. Na wschód odchodzi prowadząca m.in. do Kozic i dalej do Świdnicy ul. Świdnicka, będąca częścią Drogi wojewódzkiej nr 379. Przez dzielnicę przebiega również zachodnia obwodnica Wałbrzycha (odcinek Drogi Krajowej nr 35).

W górnej części dzielnicy znajduje się dworzec PKP Wałbrzych Główny, będący największą i jedną z najwyżej położonych stacji górskich w Polsce, a dawniej ważnym węzłem kolejowym, zwłaszcza w odniesieniu do transportu towarowego. Krzyżują się przy nim linie kolejowe nr 274 Wrocław Świebodzki – Zgorzelec i nr 286 Kłodzko Główne – Wałbrzych Główny. Na trasie nr 286 znajdują się: wiadukt kolejowy nad ul. Niepodległości o długości 148 m i wysokości prawie 30 m^[13] oraz tunele pod Małym Wołowcem.

18 lutego 1899 roku do Podgórza doprowadzono linię tramwajową z Wałbrzycha. Zlikwidowano ją w 1949 roku, tramwaje zastępując trolejbusami, a później autobusami. Obecnie Podgórze skomunikowane jest ze Śródmieściem i innymi dzielnicami Wałbrzycha liniami autobusowymi nr A, 11 i 12 oraz linią prywatnej komunikacji nr 6.

Przypisy

1. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). GUS. [dostęp 2021-01-09].
2. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
3. Liczba mieszkańców dzielnic Wałbrzycha, „Nasz Wałbrzych – niezależny portal miejski”, 16 kwietnia 2014 [dostęp 2018-03-07].
4. Fabryka Wkładów Odzieżowych „Camela”.
5. PUPH „Dompol”.
6. Żłobek Samorządowy nr 3.
7. Telewizja Kablowa „Podgórze”.
8. KP Gwarek.
9. KP Podgórze.
10. Obiekty sportowo-rekreacyjne Wałbrzycha i Szczawna-Zdroju – dolny-slask.org.pl [online], dolny-slask.org.pl [dostęp 2018-03-07].
11. Parafia pw. św. Franciszka z Asyżu.
12. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-05-12].
13. Ścieżka przez mękę i królowa bez korony. Oto wycieczka w Góry Wałbrzyskie.

Bibliografia

• Góry Wałbrzyskie, Pogórze Wałbrzyskie, Pogórze Bolkowskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 10, pod red. Marka Staffy, Wyd. I-BIS, Wrocław 2005, s. 361–367, ISBN 83-85773-85-1.
• Baśniowy Wałbrzych, praca zbiorowa, Danuta Orska, Lilianna Wiercińska-Gronuś, Tomasz Pluta, Monika Bisek, Barbara Malinowska, Wyd. Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana, Wałbrzych 2009, ISBN 83-60013-31-4.
• Łapka A., Monografia kościoła i parafii św. Franciszka z Asyżu w Wałbrzychu-Podgórzu 1887–2015, Wyd. Parafia pw. św. Franciszka z Asyżu, Wałbrzych 2016.