Strój spiski
tradycyjny ubiór Spiszaków / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Strój spiski – tradycyjny ubiór Spiszaków, ludności góralskiej zamieszkującej obszar Spiszu (zarówno na terenie Polski, jak i w słowackiej części Górnego Spiszu). Strój spiski wykazuje wspólne dla obszaru całych Karpat Zachodnich wpływy niemieckie, wołoskie oraz szczególnie silne tu – węgierskie. Niemniej wyraźnie różni się on od ubioru sąsiednich grup górali podhalańskich oraz pienińskich. Strój Spiszaków cechował się dużą różnorodnością. Na niewielkim obszarze Polskiego Spiszu wykształciły się trzy jego typy: jurgowski oraz zbliżone do siebie kacwiński i trybski. Odrębne warianty stroju ludowego powstały też wśród górali spiskich na terytorium obecnej Słowacji[1][2][3][4].
Do końca XIX wieku ubiór wykonywany był z materiałów wytwarzanych w gospodarstwie domowym – płótna lnianego, sukna wełnianego i skóry. W późniejszym okresie w dostępne stały się materiały produkowane fabrycznie: janglija (lub anglija – delikatna tkanina angielska[5]), aksamit (barsian), tybet, kreton, jedwab czy wełenka (śtof lub sztof). Nabywano je w spiskich miastach: Kieżmarku, Lubowli czy Starej Wsi. Po wytyczeniu w 1920 roku dzielącej region granicy polsko-czechosłowackiej mieszkańcy Polskiego Spiszu utracili możliwość zaopatrywania się w dotychczasowych punktach. Po polskiej stronie granicy część tkanin i produktów była trudno dostępna, bądź nie była dostępna w ogóle. Odmienne materiały oferowane w Nowym Targu czy Krościenku przyczyniły się do zwiększenia na Polskim Spiszu wpływów mody podhalańskiej. Sytuację tę wzmacniał także – zwłaszcza w przygranicznych miejscowościach (Nowa Biała, Krempachy, Dursztyn, Trybsz) – zanik istniejącej dotąd galicyjsko-węgierskiej granicy administracyjnej. W niektórych wsiach doprowadziło to do częściowego wyparcia stroju spiskiego podhalańskim (np. w przypadku ubioru męskiego w Czarnej Górze i Rzepiskach)[6][7][8][9]. Jednocześnie na terenach pozostałych po południowej stronie granicy strój spiski zaczął upodobniać się do ubiorów właściwych dla innych regionów Słowacji, co szczególnie widoczne było w znacznym zwiększeniu liczby zdobień – głównie u kobiet, ale też u mężczyzn (choćby obszycia przyporów spodni)[10].
W ocenie Janusza Kamockiego strój spiski wyewoluował ze „stroju starospiskiego” noszonego także przez górali pienińskich, wyróżnianych przez część autorów górali szczawnickich oraz Rusinów szlachtowskich, jak i na północnym pograniczu spisko-podhalańskim (pas od Harklowej do Czorsztyna). J. Kamocki zauważa jednak, że podobieństwa do niektórych elementów odzieży górali sądeckich każą przypuszczać, że stroje te zapewne należały w przeszłości do szerszej, wspólnej grupy, którą można określić mianem „spisko-sądeckiej”[11].
Jak wynika z badań prowadzonych w latach 50. XX wieku przez Edytę Starek (monografia pt. „Strój spiski” z 1954) już wówczas strój spiski przywdziewany był bardzo rzadko[3][7]. Obecnie tradycyjne stroje (po obu stronach granicy) zakładane są głównie przez zespoły regionalne oraz przy okazji największych świąt rodzinnych i kościelnych[8][12][13][14].