Turzysk

Turzysk (ukr. Турійськ) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie i stolica rejonu w obwodzie wołyńskim na Wołyniu. 5,8 tys. mieszkańców (szacunek na 2006).

Turzysk

Турійськ

Cmentarz Polski
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	wołyński
Rejon	turzyski
Powierzchnia	8,74 km²
Wysokość	180–190 m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności	5689
Nr kierunkowy	+380 3363
Kod pocztowy	44800
Tablice rejestracyjne	AC
Położenie na mapie obwodu wołyńskiego Turzysk
Położenie na mapie Ukrainy Turzysk
51°05′18″N 24°31′28″E

Znajduje się tu stacja kolejowa Turzysk, położona na linii Lwów – Sapieżanka – Kowel.

Historia

Nazwa miejsca wspomniana w kontekście zmagań panujących na Włodzimierzu z Jaćwingami^[1] W XVI w. miejscowość należała do Sanguszków. Hetman polny Roman Sanguszko spełniając ostatnią wolę żony nakazał w swym testamencie z 1571 r. wybudować tam przycerkiewny szpital. Zapis ten zrealizowała jego matka księżna Hanna Zbaraska^[2]. Następnie Turzysk należał do Zasławskich, Lubomirskich i Stadnickich. W 1731 miał tu miejsce ślub Józefa Kantego Ossolińskiego z Teresą Stadnicką, po którym miejscowość przeszła w posiadanie Ossolińskich, a na początku XIX w. Moszyńskich. W 1759 król Polski August III Sas nadał prawo magdeburskie. W 1908 otwarto w Turzysku stację kolejową na trasie łączącej Jarosław i Kowel.

Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim^[3].

Tablica upamiętniająca polskich żołnierzy poległych w I i II wojnie światowej oraz Polaków pomordowanych w 1943

W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Turzysk w województwie wołyńskim. 70% mieszkańców stanowili Żydzi^[4] (w liczbie 1173 w 1921 roku^[5]).

II wojna światowa

Od września 1939 r. pod okupacją sowiecką a od 28 czerwca 1941 r. pod okupacją niemiecką. Wiosną 1942 r. Niemcy utworzyli w Turzysku getto dla ludności żydowskiej, zlikwidowane 10 września 1942 r. 1512 Żydów rozstrzelano w dawnej kopalni piasku koło żydowskiego cmentarza. Zbrodni dokonało Sicherheitsdienst oraz ukraińscy policjanci, w tym ze 103. batalionu z Maciejowa^[5]. W połowie 1943 roku miasteczko opustoszało – Polacy w obawie przed UPA wyjechali do Kowla lub Zasmyk, natomiast Ukraińcy opuścili miejscowość spodziewając się niemieckiego odwetu za zabicie komendanta policji. W lipcu 1943 r. Turzysk opanowała UPA^[4]. W 1944 r. Turzysk ponownie zajęła Armia Czerwona. W walkach o Turzysk w 1944 uczestniczyli Polacy.

Zabytki

• Cmentarz Polski, na którym pochowano Konstancję Żwanową, nieślubną córkę króla Stanisława Augusta Poniatowskiego^[6]
• Zamek w Turzysku^[7] (niezachowany)

Urodzeni

• Henryk Kowalski – polski kolarz szosowy, dwukrotny zwycięzca Tour de Pologne (1957, 1961)
• Lejb Olicki – polski i izraelski poeta i pisarz.

Miasta partnerskie

• Krasnystaw

Przypisy

1. The Ukrainian Week [online], ukrainianweek.com [dostęp 2017-11-27] (ang.).
2. „Archiva Ukraini”, nr 4-6, 1996, nr 2, s. 32.
3. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 164.
4. WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 390, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
5. Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.991
6. Wnuk Stanisława Augusta – nowe sensacje (dla dorosłych) | Minakowski.pl [online], minakowski.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
7. Turzysk. [dostęp 2013-09-10].

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII, Warszawa, 1880–1902, s. 669.

Linki zewnętrzne

• Turzysk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 669.
• Turzysk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 668.
• Zastawie, 1.) wś, część Turzyska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 452.
• Zamek w Turzysku
• Turzysk 1939