Adriaan van Cattenburg

Pochodzenie i wykształcenie

Adrian van Cattenburg urodził się w zamożnej rodzinie kupieckiej w Rotterdamie, najważniejszym dla swojego wyznania ośrodku w Republice Zjednoczonych Prowincji, jako syn Hartliefa i Magdaleny z d. Rijkewaert. Został ochrzczony 9 listopada w rotterdamskiej parafii remonstranckiej.

W 1684 rozpoczął studia teologiczne na seminarium swojego wyznania w Amsterdamie, wstępując do tamtejszej parafii remonstranckiej^[1]. W 1687 roku został zw. proponent (kandydatem na pastora) i jeszcze w tym samym roku został powołany na trzeciego pastora w swojej rodzinnej miejscowości. Tak szybki awans tak młodego duchownego był uważany za niezwykły i władze kościelne nakazały mu wygłaszać co najmniej jedno kazanie w tygodniu w parafii w Delfcie.

Uchodzący za zdolnego kaznodzieję (zbiór jego kazań ukazał się dopiero po jego śmierci w 1737 i 1739), van Cattenburgh doprowadził do wygaszenia konfliktów w parafii rotterdamskiej, ale za cenę usunięcia radykalnych (i unitarianizujących) kolegiantów w parafii. Zapewne od tego czasu datuje się jego niechęć do socynianów i braci polskich.

Remove ads

Profesor teologii, stosunek do socynianizmu i braci polskich

Podsumowanie

Perspektywa

W 1712 roku, po śmierci Filipa van Limborch, został mianowany profesorem teologii w amsterdamskim seminarium teologicznym swojego wyznania. W przeciwieństwie do poprzednika nie miał sympatii do antytrynitaryzmu i starał się powstrzymać jego wpływ w swoim kościele. W wydał w 1728 roku w Amsterdamie pracę Bliotheca scriptorum remonstrantium, cui subjunctum est: Specimen controversiarum inter remonstrantes et Socinum ejusque asseclas, exhibitum ipsissimis scriptorum verbis. W dziele tym, choć przyznawał, że remonstranci podobnie jak socynianie odrzucają kalwińską predestynację oraz podobnie interpretują śmierć Chrystusa na krzyżu, to jednocześnie umieścił obszerne zestawienie, w których miejscach nauczanie remonstrantów i braci polskich jest od siebie odmienne. Historycy remonstrantyzmu uznają, że Cattenburg w ten sposób zatrzymał ewolucję remonstrantów w kierunku uniatarianizmu, choć jego rzeczowa i pozbawiona animozji polemika z Faustem Socynem zdjęła z tego ostatniego i tej teologii odium w Niderlandach.^[2]

Chęć utrzymania niezależności teologicznej remonstrantów przez Cattenburga doprowadziła także do zerwania dotychczasowych dobrych relacji z niderlandzkimi mennonitami. Jego lekceważąca uwaga o nich jako o „wielochrzczeńcach” oraz odmowa przeproszenia doprowadziła do tego, że w 1735 roku menonici zaprzestali wysyłania swoich kandydatów na pastorów do seminarium remonstranckiego w Amsterdamie, a z czasem do zerwania współpracy w wielu małych, wspólnych parafiach. Także pod tym względem Cattenburg zerwał z ekumeniczną tradycją swojego poprzednika, van Limborcha. Kontynuował natomiast jego nacisk na teologię praktyczną i coraz bardziej racjonalną, która zdominowała to wyznanie do końca wieku.

W 1737 wydał Syntagma sapientiae mosaicae, w której atakował deizm, libertynizm i ateizm.

W 1737 roku zrezygnował z nauczania w seminarium i przeszedł na emeryturę, osiedlając się w Utrechcie, gdzie zmarł. Katedrę po nim objął Johannes Dierberge (1686-1746).

Cattenburg był i jest uważany za jednego z ważniejszych i większych teologów remonstranckich, choć skutki jego decyzji i jego wpływ na wyznanie były mieszane. Rosnąca samoizolacja teologiczna remonstrantów miała miejsce w okresie, gdy liczba mieszkańców Niderlandów zaczęła spadać. Spadek liczebności i liczby parafii remonstrantów był tak duży, że prawie doprowadził do zaniku tego wyznania na końcu XVIII wieku.

Remove ads

Rodzina

W 1696 roku poślubił w Rotterdamie Marię Cornelię Snegt. Mieli razem syna Adriaana Młodszego, ochrzczonego 10 lipca 1712 roku w parafii w Rotterdamie.

W swoim testamencie zapisał swoją bibliotekę swojemu wyznaniu, ufundował także fundusz na utrzymanie wdów po pastorach remonstranckich istniejący do dziś.

Ważniejsze dzieła

Bliotheca scriptorum remonstrantium, cui subjunctum est: Specimen controversiarum inter remonstrantes et Socinum ejusque asseclas, exhibitum ipsissimis scriptorum verbis, Amsterdam 1728
Syntagma sapientiae mosaicae in quo multa ex prioribus Mosis Libris eruuntur contra Atheos, Deistas et Libertinos, variaque illustrantur de antiquitate multarum artium et scientarum, Amsterdam 1737

Źródła

Biogram S.B.J. Zilverberg w: Biografisch Lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands Protestantisme
Eric H. Cosse, Meer verschil dan overeenkomst Remonstrantisme en socinianisme vergeleken door Adriaan van Cattenburgh in zijn Specimen controversiarum inter remonstrantes et Socinum w Doopsgezinde Bijdragen (2004), s. 141–152.