Afta

Afta (łac. aphtosis) – otwarte owrzodzenie zlokalizowane na błonie śluzowej jamy ustnej, warg lub języka z wytworzeniem miejscowego stanu zapalnego. Może im towarzyszyć powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Często afty występują z nawrotami (nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej). Jeśli pojawiają się częściej niż raz w roku, należy rozważać dodatkowe badania celem stwierdzenia, czy nie towarzyszy im inne schorzenie^[1]. Aftoza nawrotowa występuje nieco częściej u kobiet^[2].

Ten artykuł dotyczy owrzodzenia jamy ustnej. Zobacz też: organizacja międzynarodowa.

Nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej

Stomatitis aphtosa
Afta na dolnej wardze
Klasyfikacje
ICD-10	K12.0

Zobacz hasło afta w Wikisłowniku

Obraz kliniczny

Zmiana ma charakter płytkiej nadżerki pokrytej białym nalotem i otoczonej rumieniowatym zapalnym obrzeżem, jest bolesna. Afty mogą być różnej wielkości – od 1 mm do 2 cm średnicy, ale najczęściej nie przekraczają 5 mm średnicy. Mogą występować pojedynczo lub w grupach, zazwyczaj na błonie śluzowej podniebienia miękkiego, policzkowej części warg i bocznych powierzchniach języka. Pojawiają się najczęściej w wieku dziecięcym lub młodzieńczym^[2]. Owrzodzenia goją się samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni, jednak możliwe są nawroty. Afty pojawiające się częściej niż raz w roku mogą sugerować nawracające aftowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej (stomatitis aphtosa).

Przyczyny

Wykazano wyraźny związek pojawiania się aft z następującymi czynnikami:

• stres
• gorączka
• urazy mechaniczne, na przykład podczas szczotkowania zębów lub zabiegów stomatologicznych
• przypadkowe (lub celowe – autoagresja) przygryzienie
• alergia
• zmiany hormonalne
• podrażnienia wywoływane pastą do zębów (a właściwie dodecylosiarczanem sodu – jej składnikiem)
• reakcja autoimmunologiczna (jeśli nie stwierdzono braku odporności lub zakażeń wirusami, głównie z rodziny Herpesviridae)
• niedobór witaminy B12, żelaza lub kwasu foliowego
• niektóre leki zwalczające anginę
• zapalenie jelit
• zakażenie wirusem niedoboru odporności
• białaczka (zwykle jeśli dodatkowo występuje leukopenia i małopłytkowość krwi).

Dużą rolę w zachorowaniach na aftozę nawrotową odgrywają czynniki genetyczne oraz predyspozycje rodzinne. Około 30% osób chorujących na aftozę nawrotową ma w swojej najbliższej rodzinie osobę z tą samą dolegliwością. W przypadku występowania tej choroby u obojga rodziców wystąpienie aft u ich dzieci wiąże się z 90-procentowym ryzykiem.

Zapobieganie i leczenie

W przypadku częstych nawrotów choroby, należy unikać potraw oraz czynników ryzyka wywołujących podrażnienia lub uszkodzenia błon śluzowych jamy ustnej, a także niedoborów witamin (szczególnie B12), żelaza, kwasu foliowego.

W przypadku wystąpienia schorzenia zaleca się płukanie jamy ustnej naparem z szałwii lub nakładanie żelowych środków farmaceutycznych zawierających kwas hialuronowy^[3][4]. Można też stosować rozpuszczalne opatrunki z filmożelu lipidokoloidowego^{[potrzebny przypis]}.