Aleja Juliusza Słowackiego we Wrocławiu

Aleja Juliusza Słowackiego – ulica we Wrocławiu, o położeniu równoleżnikowym, łącząca obecnie plac Dominikański z placem Powstańców Warszawy, licząca (wg Systemu Informacji Przestrzennej Wrocławia^[1]) około 440 metrów długości. Zaczyna się obecnie na skrzyżowaniu z ul. Bernardyńską, a kończy na węźle pl. Społecznego przy pl. Powstańców Warszawy^[c]. Dzisiejsza ulica jest tylko częścią dawnego traktu biegnącego od dawnego Dominikaner Platz przez krótki odcinek Dominikanerstraße^[d], przez Fosę Miejską (po jej wschodniej stronie trakt łączył się z Ohlauer Stadtgraben, czyli Podwalem Oławskim) a następnie ulicą Am Ohlau Ufer (pol. dosłownie „Na Brzegu Oławy”, albo „Wybrzeże Oławskie”^[e]). Około roku 1881 przeniesiono ujście Oławy do Odry w miejsce, w którym się ono znajduje i dzisiaj (tj. około 650 metrów na wschód od miejsca, gdzie łączyła się ona z Fosą Miejską), a stary odcinek koryta Oławy zasypano^[f][g]. W wyniku tych zmian „Wybrzeże Oławskie” przestało na tym odcinku pełnić rolę ulicy nadbrzeżnej, za to po przedłużeniu wchłonęło drogę biegnącą po dawnej grobli oddzielającą wcześniej wody rzeki Odry od Oławy – Am Steindamm^[2]  („Na Kamiennej Grobli”^[h]), która widoczna jest jako Der Steindamm jeszcze na planie z roku 1879^[3][i]. Na nowo geodezyjnie wytyczona ulica (w roku 1888^[2] ) Am Ohlau Ufer po tych zmianach biegła więc najpierw tak jak wcześniej, od Fosy Miejskiej na zachodzie w kierunku wschodnim, potem przedłużona aż do brzegu Odry biegła wzdłuż linii dawnej Steindamm, do przeprawy przez rzekę (w miejscu, gdzie dziś znajduje się most Grunwaldzki), następnie skręcała w prawo aż do nowego ujścia Oławy, a potem jeszcze bardziej w prawo, ku południowi, i biegła brzegiem tej rzeki (lewym) aż do mostu na drugą stronę (Mauritius Brücke, dzisiejszy most Oławski)^[4] przy skrzyżowaniu z Mauritius Straße, dzisiejszą ulicą Walońską^[j]. Nowy przebieg Am Ohlau Ufer widoczny jest na planach opublikowanych po przebudowie ujścia Oławy i po nowych regulacjach geodezyjnych^[5][k]. Utrzymał się on aż do końca II wojny światowej^[4].

aleja Juliusza Słowackiego

Stare Miasto
Al. Słowackiego[a], widok z gmachu Poczty Głównej w kierunku zachodnim[b]. Pośrodku widoczna pojedyncza wieża kościoła św. Wojciecha przy pl. Dominikańskim, a dalej (z lewej jej strony) dwie wieże kościoła św. Marii Magdaleny, a z prawej – kościoła św. Elżbiety.
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	440 m
Przebieg
0 pl. Powstańców Warszawy 200 ul. Krasińskiego 295 ul. Podwale 440 pl. Dominikański / ul. Bernardyńska
Położenie na mapie Wrocławia aleja Juliusza Słowackiego
Położenie na mapie Polski aleja Juliusza Słowackiego
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego aleja Juliusza Słowackiego
51°06′31,5″N 17°02′38,5″E

W latach 1908–1910 w miejscu dawnej przeprawy przez Odrę zbudowany został Kaiser Brücke (dzisiejszy most Grunwaldzki), dzięki któremu poprawiła się komunikacja między centrum miasta a jego wschodnimi – podówczas peryferyjnymi – dzielnicami, a „Wybrzeże Oławskie” było główną arterią prowadzącą do nowego mostu, którą ta komunikacja przebiegała^[6][l]. Do roku 1924 w jednym z budynków u zbiegu Am Ohlau Ufer i Ohlauer Stadtgraben (Słowackiego i Podwala) mieścił się polski konsulat, przeniesiony tu po tym, kiedy jego poprzednia siedziba (przy ul. Nowej) została zdemolowana w roku 1920^[4].

Oblężenie Wrocławia w roku 1945 wywołało niemal całkowite zniszczenia w zabudowie tej ulicy^[4], a także w sąsiadujących z nią kwartałach. Już w 1945 roku całą Am Ohlau Ufer przemianowano na Al. Słowackiego^[7]. W latach 70. XX wieku część zachowanej zabudowy ulic sąsiadujących z al. Słowackiego wyburzono, przygotowując teren pod budowę węzła komunikacyjnego placu Społecznego. Węzeł ten, ukończony w II połowie lat 80., spowodował rozerwanie Alei Słowackiego na dwie komunikacyjnie odrębne części. Usunął też z alei Słowackiego ruch tramwajowy (z mostu Grunwaldzkiego w stronę Rynku i z powrotem). Wschodnią jej część (od dawnego placu Dzierżyńskiego do placu Powstańców Warszawy/placu Społecznego) nadal nazywano Aleją Słowackiego, natomiast część zachodnia i południowa (od mostu Grunwaldzkiego do mostu Oławskiego) nazywana jest obecnie wybrzeżem Słowackiego^[2] . Środkowy, około 250-metrowy, odcinek dawnej Alei między mostem Grunwaldzkim a dawnym jej skrzyżowaniem z ul. Dobrzyńską^[m] przekształcony został w ciąg pieszo-rowerowy wewnątrz placu Powstańców Warszawy.

Zobacz też

• Oława (rzeka)
• Czarna Oława
• ujście Oławy
• Zatoka Gondoli
• Fosa Miejska we Wrocławiu

Uwagi

1. Widoczny na fotografii odcinek wschodni ulicy, pomiędzy Podwalem a placem Dominikańskim, w przeszłości nie był zaliczany do alei Słowackiego, ani wcześniej do Am Ohlau Ufer. Do 1945 nazywał się Dominikanerstraße^[d]; dopiero po uporządkowaniu Systemu Informacji Przestrzennej Wrocławia również ten fragment został przypisany do al. Słowackiego.
2. Na fotografii widoczne nieużywane już od lat 80. XX wieku trzy linie torów tramwajowych, które łączyły niegdyś centrum Starego Miasta z dzielnicami wschodnimi.
3. Odcinek pomiędzy placem Społecznym a Podwalem dopuszcza tylko ruch jednokierunkowy (na zachód, do Podwala).
4. Istniejąca do 1945 roku Dominikanerstraße biegła od Dominikaner Platz i skrzyżowania z Kirch Str. (dzisiejsza ul. Bernardyńska) do Ohlauer Stadt Graben („Podwale Oławskie”, dzisiejszej ul. Podwale.
5. Przebieg ówczesnej ulicy Am Ohlau Ufer odzwierciedlał w przybliżeniu linię lewego brzegu rzeki Oławy^[o], która nawet po rozbiórce (w latach 1807-1810) fortyfikacji miejskich Wrocławia zasilała w wodę zewnętrzną Fosę Miejską i pełniącą rolę wewnętrznej fosy miejskiej Czarną Oławę.
6. Obszar ten zajmuje dzisiaj m.in. park Juliusza Słowackiego.
7. Przenoszenie ujścia Oławy było procesem rozciągniętym w czasie, a w źródłach podawane są różne daty, przy czym z analizy map z okresu 1870-1900 znajdujących się w Archiwum Państwowym i Archiwum Miejskim wynika, że proces ten zaczął się nie później niż w 1880 i zakończył do 1888^[12].
8. Nie mylić z położoną również nad rzeką Oławą, ale nieco dalej na wschód ulicą Na Grobli (niem. Am Weidendamm^[p]).
9. „Kamienna Grobla” rozdzielała nurty obu rzek, znajdując się na prawym brzegu Oławy i lewym brzegu Odry.
10. Zygmunt Antkowiak w swojej książce określa to miejsce jako „ulica Wołoska”^[4], bo taką nazwę nosiła ta ulica w chwili wydania książki^[10] (przemianowania na „Walońską” dokonano w roku 1992).
11. Bardzo wyraźny plan, na którym widać przebieg ulicy, pochodzi m.in. z roku 1895^[13]
12. Na planie z roku 1911, zaraz po wybudowaniu Kaiserbrücke kolorami zaznaczone są budynki powstałe w kolejnych dekadach^[8].
13. Skrzyżowanie z ul. Dobrzyńską znikło po budowie placu Społecznego pod arterią północ-południe wybiegającą z mostu Pokoju.
14. W latach 1951–1989 nazwą „plac Dzierżyńskiego” nazywano obszerny niezabudowany teren pozostały po zniszczeniach wojennych w rejonie placu Dominikańskiego i sąsiadujących z nim ulic.
15. Zygmunt Antkowiak w swojej książce napisał^[4]:

    Starszy odcinek ulicy, bliższy pl. Dzierżyńskiego^[n], biegł po prawej stronie Oławy, która płynęła tędy aż do r. 1881, wpadając do Odry przez ul. Św. Ducha.

    Jest to informacja błędna: na planach miasta pochodzących z tamtego okresu^[9][3] widać wyraźnie zarówno przebieg Oławy (Die Ohlau) jak i znajdującą się na jej lewym brzegu ulicę Ohlau Ufer.
16. Zygmunt Antkowiak w swojej książce tłumaczy tę nazwę jako „Groblę Wierzbową”^[11].