Aleksander Osipowicz

Aleksander Osipowicz, właśc. Kazimierz Aleksander Józef Osipowicz (ur. ok. 1822/23 w Suwałkach, zm. 1 stycznia 1893 w Suwałkach) – krajoznawca, etnograf, nauczyciel, „kronikarz” Suwalszczyzny.

Aleksander Osipowicz

Kazimierz Aleksander Józef Osipowicz

A.O., Aleksander O…, Osip.

Data i miejsce urodzenia	ok. 1822/23 r. Suwałki
Data i miejsce śmierci	1 stycznia 1893 r. Suwałki
Miejsce spoczynku	cmentarz parafialny przy ul. Bakałarzewskiej (Suwałki)
Zawód, zajęcie	nauczyciel, urzędnik
Narodowość	polska
Rodzice	ojciec – Tadeusz, matka – Anna z Wojtkiewiczów
Małżeństwo	żona – Małgorzata z Borzysławskich

Lista uczniów nagrodzonych za pilną naukę i wzorowe zachowanie w roku szkolnym 1836-37. Źródło: Na akt uroczysty szkoły obwodowej w Suwałkach mający się odbyć w dniu 29. Lipca roku 1837 w sali szkolnej..., Suwałki 1837

Księga Złota Gymnazyum Sejneńskiego. Na dole strony podpis Aleksandra Osipowicza. Źródło: I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej w Suwałkach w latach 1944-2016, red. A. Kozłowska i A. Matusiewicz, Suwałki 2016

Dom przy ul. Kościuszki 66, stan obecny. Tu zamieszkała rodzina Osipowiczów po osiedleniu się w Suwałkach

Dom przy ul. Kościuszki 38, do którego przeniósł się Aleksander Osipowicz po wyprowadzce z domu rodzinnego mieszczącego się przy ul. Kościuszki nr 66

Życiorys

Nekrolog Aleksandra Osipowicza. Źródło: "Ateneum" 1893, t. 1, s. 416

Ród Osipowiczów związany był z Suwalszczyzną od XVIII w. Andrzej - pradziad Aleksandra, osiedlił się w Zuśnie (wieś w okolicach Filipowa), zaś dziad Wincenty przeniósł się do Suwałk, gdzie w okresie Księstwa Warszawskiego pełnił funkcję burmistrza^[1]. Ojciec - Tadeusz był urzędnikiem Komisji Wojewódzkiej.

Osipowicze pierwotnie posiadali w Suwałkach dom i działkę przy Starym Rynku (obecnie ul. T. Kościuszki 66) oraz łąkę i ogród za Hańczą^[2]. Tak jak większość mieszkańców zajmowali się uprawą roli. Z powodu długów Wincentego połowa domu została oddana w wieloletnią dzierżawę. Dopiero zabiegi Tadeusza poprawiły sytuację materialną rodziny. Spłacono zobowiązania Wincentego, uporządkowano dom i wzniesiono nowe budynki na posiadanej działce.

Prawdopodobnie ok. roku 1822 lub 1823 Tadeuszowi i jego żonie - Annie z Wojtkiewiczów, urodził się syn – Kazimierz Aleksander Józef. Po śmierci Tadeusza (między rokiem 1830 a 1832) opiekę nad nieletnim Aleksandrem przejęła matka i kuzyn – Jan Słuchocki.

W 1836 r. chłopiec rozpoczyna naukę w Szkole Obwodowej w Suwałkach (którą kończy w 1839 r.) później w tutejszym gimnazjum a wreszcie podejmuje studia w Petersburgu (prawdopodobnie na wydziale prawa). Koszty kształcenia syna (szczególnie w pierwszym okresie) pokrywa Anna z majątku pozostałego po mężu. Pomocą służą również ojczym – Karol Brodnicki, podleśny w Bartnej Górze oraz Bonawentura Wojtkiewicz – wuj pracujący jako urzędnik Rządu Gubernialnego.

W 1844 r. młody Osipowicz debiutuje na łamach „Niezabudki”^[3] wydawanej w Petersburgu przez Jana Barszczewskiego. Opublikowane wiersze - Dumania o życiu człowieka, Dumka nie spotkały się, jak pisze Iwona Dawidowicz, z zainteresowaniem i uznaniem. Fakt ten zapewne zaważył na decyzji o rezygnacji z poetyckich prób twórczych^[4].

Po ukończeniu studiów Osipowicz powrócił do Suwałk, gdzie wkrótce (9 lipca 1849 r.) ożenił się z Małgorzatą Borzysławską^[5]. Zajął się też nauczaniem rysunku i kartografii w pensji żeńskiej, w której guwernantką była jego żona. Zezwolenie na nauczanie tych przedmiotów otrzymał 8 marca 1849 r. Po rozwiązaniu pensji objął posadę nauczyciela wspomnianych przedmiotów w suwalskim gimnazjum, gdzie pracował dwa i pół roku. W roku szkolnym 1859/60 prowadził niższą szkołę męską (na jej prowadzenie otrzymał w lipcu 1859 r. zezwolenie Warszawskiego Okręgu Naukowego). Następnie pracował jako nauczyciel rysunku i kartografii w sześcioklasowej Rządowej Wyższej Szkole Żeńskiej. Szkołę zlikwidowano w 1861 r.
W tym czasie rodzina Aleksandra i Małgorzaty wynajmowała piętro domu Mateusza Butkiewicza przy ul. Stary Rynek 226 (obecnie ulica ks. Kazimierza Hamerszmita a wcześniej Karola Brzostowskiego).

Działalność pedagogiczną Osipowicz łączył z urzędniczą pracując m.in. jako pisarz, adiunkt prawny w Sekcji Skarbowej Augustowskiego Rządu Gubernialnego, młodszy rachmistrz w Wydziale Administracyjnym, pomocnik naczelnika Kancelarii Gubernatora Cywilnego, tłumacz Rządu Gubernialnego.

W połowie 1869 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie zamieszkał przy ul. Świętojerskiej 1776 a. Pracował w Warszawskim Rządzie Gubernialnym. W 1879 r. powrócił do Suwałk, pełnił różne funkcje w rządzie gubernialnym (m.in. tłumacz, sekretarz). W 1883 otrzymał rangę radcy dworu. W 1886 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 1 stycznia 1893 r. po długiej i ciężkiej chorobie^[6]. Pochowany został na suwalskim cmentarzu.

Działalność

Zainteresowania pozazawodowe Aleksandra Osipowicza skupiały się na historii i teraźniejszości ziemi rodzinnej. Szczególnie pasjonowały go etnografia i język regionu, historia i archeologia. Współpracował z Oskarem Kolbergiem. Efektem zainteresowań i prowadzonych badań językoznawczych i ludoznawczych były prace wydawane na łamach ówczesnych czasopism. Swoje teksty publikował m.in. w: Gazecie Polskiej, Gazecie Rolniczej, Bibliotece Rolniczej, Tygodniku Ilustrowanym, Opiekunie Domowym.

Jego działalność etnograficzna nie został w pełni doceniona. Ganiono go za bardziej literacki niż naukowy charakter publikacji^[7]. W Studiach i materiałach do dziejów Suwalszczyzny Andrzej Wędzki stwierdza, iż wartość artykułów Osipowicza polega głównie na zarejestrowaniu informacji o obiektach dziś już nieistniejących^[8].

Najważniejszą i najobszerniejszą, jak się wydaje, pracą Osipowicza był Słowniczek gwary Augustowskiej, który niestety nie doczekał się wydania drukiem. Praca prawdopodobnie obejmowała trzy tomy, z których pierwszy liczył nie mniej niż 388 (stron?, kart?), tom drugi miał ich co najmniej 420, trzeci zaś przynajmniej 363^[9].

Ze Słowniczka korzystał Jan Karłowicz opracowując Słownik gwar polskich. We wstępie do I tomu tegoż Słownika czytamy: należy się tu odemnie [J. Karłowicza] serdeczne podziękowanie osobom, które raczyły mi dostarczyć większych lub mniejszych przyczynków słownikowych, oraz ustnych i listownych objaśnień. Niech więc będzie złożona za to cześć świętej pamięci Andrzeja Cinciały,(…) Aleksandra Osipowicza(…)^[10].

Tadeusz Budrewicz odnotowuje, iż Osipowicz bardziej niż etnografem (…) był społecznikiem. W „Gazecie Polskiej” zdawał relacje z życia społecznego i kulturalnego Suwałk, oceniał występy i zapraszał na nie różne objazdowe instytucje kulturalne (np. teatr Ratajewicza), informował o mało znanych, lokalnych artystach, podsumowywał stan czytelnictwa prasy w Suwałkach i w Łomży i jak mógł propagował rozwój oświaty na wsi^[11].

W jednym z listów do Kraszewskiego Osipowicz wyznał: Z potrzeby pisania pisałem, a w chęciach jak najlepszych, tym gorzej dla mnie jeżeli nie tak jak należy^[11]. Rękopisy prac autora Wycieczek w okolice Suwałk zostały przekazane czasopismu „Wisła”.

Wybrane publikacje

• Było trzech braci, dwóch rozumnych a jeden głupi^[12]
• Dzika róża
• O doli Antkowej na świecie
• Pan Herbacjusz
• Wycieczki w okolice Suwałk : gawędy, obrazki i podania, oprac. T. Budrewicz, A. Matusiewicz, Suwałki 1994.