Białolejkówka buławotrzonowa

Białolejkówka buławotrzonowa (Ampulloclitocybe clavipes (Pers.) Redhead, Lutzoni, Moncalvo & Vilgalys) – gatunek grzybów z rodziny wodnichowatych (Hygrophoraceae)^[1].

Białolejkówka buławotrzonowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	wodnichowate
Rodzaj	białolejkówka
Gatunek	białolejkówka buławotrzonowa
Nazwa systematyczna
Ampulloclitocybe clavipes (Pers.) Redhead, Lutzoni, Moncalvo & Vilgalys Mycotaxon 83: 36 (2002)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Ampulloclitocybe, Hygrophoraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1801 r. Christian Hendrik Persoon nadając mu nazwę Agaricus clavipes. Później zaliczany był do różnych rodzajów. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 2002 r. Redhead, Lutzoni, Moncalvo & Vilgalys, przenosząc go do rodzaju Ampulloclitocybe^[1]. Synonimy nazwy naukowej^[2]:

• Agaricus clavipes Pers. 1801
• Agaricus comitialis Pers. 1801
• Ampulloclitocybe squamulosoides (P.D. Orton) Harmaja 2003
• Clavicybe clavipes (Pers.) Harmaja 2002
• Clavicybe squamulosoides (P.D. Orton) Harmaja 2002
• Clitocybe clavipes (Pers.) P. Kumm. 1871
• Clitocybe comitialis (Pers.) P. Kumm. 1871
• Clitocybe squamulosoides P.D. Orton 1960
• Clitocybe squamulosoides P.D. Orton 1960 var. squamulosoides
• Omphalia clavipes (Pers.) Quél. 1886
• Omphalia clavipes (Pers.) Quél. 1886 var. clavipes
• Omphalia clavipes var. comitialis (Pers.) Quél. 1886

Nazwę polską lejkówka buławotrzonowa (bedłka buławotrzonowa) nadał Stanisław Chełchowski 1898 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był także jako bedłka bulwiasta, lejkorodek grubotrzonowy, głabik pałkonogi, i lejkówka pałkonoga^[3]. Po przeniesieniu do nowo utworzonego rodzaju Ampulloclitocybe wszystkie nazwy polskie stały się niespójne z aktualną nazwą naukową. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy białolejkówka buławotrzonowa^[4], zaproponowaną w 2015 przez grupę mykologów w publikacji Karasińskiego i in^[5].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 4–7 cm. Młode owocniki są łukowate z dobrze widocznym, tępym garbem, z czasem stają się płaskie, w końcu wklęsłe na środku. Brzeg początkowo podwinięty, później wyprostowany, ostry i cienki. Powierzchnia gładka, naga. Jest higrofaniczny; podczas suchej pogody jest jasnoochrowy, podczas wilgotnej ma barwę od szarobrązowej do oliwkowoszarej^[6].

Blaszki

Gęste i zbiegające na trzon, najpierw białe, potem żółtawe^[6].

Trzon

Wysokość 4–9 cm, grubość 8–18 mm, w środku watowaty i miękki. Podstawa maczugowato poszerzona i połączona z podłożem białą grzybnią. Powierzchnia gładka, włóknista, barwy białoszarej. kremowej^[6][7] lub jasnobrązowej^[8].

Miąższ

Biały, miękki i wodnisty. Nie zmienia barwy po uszkodzeniu. Bez wyraźnego smaku i bez zapachu, co najwyżej o słabym zapachu stęchłej mąki^[7].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników biały. Zarodniki o rozmiarach 6–8,5 × 3,5–5 μm, jajowate, eliptyczne lub nieregularnie. Powierzchnia zarodników gładka, ale delikatnie w mikroskopie elektronowym delikatnie rzeźbiona, nieamyloidalna. Cystyd brak. W strzępkach grzybni występują sprzążki^[8].

Gatunki podobne

Charakterystyczną cechą tego gatunku białolejkówki jest bulwiasto zgrubiała podstawa trzonu. Nie zawsze jednak cecha ta jest dobrze wykształcona, i wówczas trudno jest odróżnić ją od niektórych innych gatunków lejkówek^[8]. Najbardziej podobna jest lejkówka szarawa (Clitocybe nebularis). Jest jednak większa i ma miąższ bardziej twardy i kwaskowaty. Ponadto jej blaszki przez potarcie palcem łatwo oddzielają się od kapelusza^[7]. Podobna jest też lejkówka karbowana (Clitocybe costata), ale nawet starsze jej okazy mają podwinięty brzeg kapelusza, ponadto jest on pofałdowany. Zazwyczaj nie posiada garbu i ma odcienie bardziej brązowoczerwonawe.

Występowanie i siedlisko

Najliczniej opisano występowanie tego gatunku w Europie i Ameryce Północnej, ale znany jest także w Korei, Japonii i Australii. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony, występuje od Hiszpanii po północne krańce Półwyspu Skandynawskiego i Islandię^[9]. W Polsce jest pospolity^[3].

Rośnie na ziemi w lasach iglastych, liściastych i mieszanych, w jałowcowych zaroślach, na nieużytkach, Owocniki pojawiają się od maja do listopada wśród traw i opadłych liści^[3]. Na starych okazach białolejkówki buławotrzonowej czasami występuje inny nagrzybny grzyb – pochwiak grzybolubny (Volvariella surrecta)^[10].

Znaczenie

Grzyb mykoryzowy^[3]. Według niektórych autorów uznawany za grzyb niejadalny^[6], według innych za grzyb jadalny, ale o małej wartości kulinarnej i raczej nie polecany do spożycia – przy równoczesnym spożyciu alkoholu może spowodować zatrucie, zaburza bowiem metabolizm przetwarzania alkoholu w organizmie^[7].