Anna Danuta Szyfer

Anna Danuta Szyfer (ur. 22 października 1931 w Warszawie, zm. 24 lipca 2018 w Olsztynie^[1]) – polska dialektolożka i etnografka, badaczka tradycyjnej kultury Warmii i Mazur, związana z Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Prof. dr hab. nauk humanistycznych o specjalności antropologia miasta, etnografia Polski^[1][2].

Anna Danuta Szyfer

Uroczystość obchodów 80-lecia urodzin prof. Anny Szyfer
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	22 października 1931 Warszawa
Data i miejsce śmierci	24 lipca 2018 Olsztyn
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: antropologia miasta, etnografia Polski
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1968[1]
Habilitacja	1976[1]
Profesura	18 grudnia 1987[2]
Odznaczenia

Życiorys

Urodziła się w rodzinie inteligenckiej, związanej z podwarszawską miejscowością Gołąbki. Rodzice to Wanda (z domu Alwast) i Stefan Szyfer, kierownik księgowości^[3]. W 1950 roku zdała maturę i podjęła studia na Uniwersytecie Warszawskim na kierunku polonistyka, specjalizacja dialektologia. Podczas studiów na polonistyce uczęszczała na zajęcia prowadzone przez etnolożkę prof. Annę Kutrzebę-Pojnarową. W latach 1953–1954 uczestniczyła w seminariach prowadzonych przez prof. Kazimierza Dobrowolskiego w Krakowie. Pracę magisterską Słownictwo pasterskie Tatr i Podhala przygotowała pod kierunkiem prof. Witolda Doroszewskiego, obroniła ją w 1960 roku^[3]. Po ukończeniu studiów podjęła pracę w Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Następnie w ramach nakazu pracy została skierowana do pracy w liceum ogólnokształcącym w Ostrowi Mazowieckiej jako nauczycielka języka polskiego. W latach 1955–1961 pracowała w Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej w Warszawie. W latach 1961–1967 współpracowała z Pracownią Dialektologii Zakładu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk, zbierając hasła do słownika gwar Warmii i Mazur. W 1967 roku rozpoczęła pracę w Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, a w latach 1970–1980 pełniła funkcję zastępcy dyrektora do spraw naukowych^[4].

W 1968 roku uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie etnografii na podstawie pracy Tradycyjna astronomia i meteorologia na Mazurach, Warmii i Kurpiach i jej współczesne przeobrażenia^[1] napisanej pod kierunkiem prof. A. Kutrzeby-Pojnarowej. W 1977 uzyskała stopień doktora habilitowanego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza na podstawie pracy Przemiany społeczno-kulturowe na wsi warmińskiej w latach 1945–1970 (Olsztyn 1971)^[1][4]. W 1984 roku objęła stanowisko docenta w Instytucie Etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza^[5]. W 1987 roku uzyskała tytuł profesora^[2] w oparciu o pracę Społeczność i kultura małego miasta. Studium na przykładzie Rynu (Olsztyn 1986). W latach 1984–1998 kierowała Zakładem Etnologii Polski. W 2002 roku przeszła na emeryturę^[4]. Pracowała na stanowisku profesora w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w Collegium Da Vinci oraz w Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu^[2][4].

Zmarła 24 lipca 2018 roku w Olsztynie^[1][6][7]. Została pochowana w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Prawosławnym w Warszawie, w części katolickiej^[8].

Działalność naukowa

Zainteresowania naukowe dotyczyły zagadnień związanych z: procesami społeczno-kulturowymi na Ziemiach Zachodnich i Północnych, zachowanymi elementami kultury typu ludowego i ich przemian, procesów tożsamości na pograniczach kulturowych, aktywności kulturalnej wsi, tożsamości małych miast. Prowadziła badania terenowe na obszarze Podhala, Pogórza, Kurpiowszczyzny, Powiśla, Warmii i Mazur, Śląska Cieszyńskiego i Podlasia. Współpracowała z Polskim Atlasem Etnograficznym.

O badaniach terenowych pisała tak:

„Rozumieć – to dobrze poznać, precyzyjnie zinterpretować i zawsze widzieć problem z pozycji nie tylko badacza, ale i tego, który jest podmiotem naszej rozmowy”^[9]

Badawczo najdłużej związana była z Warmią, której poświęciła swoje najważniejsze publikacje w dorobku. Jedna z nich dotyczyła warmińskiej wsi Woryty^[10], w której miała dom^[11].

Publikowała m.in. w czasopismach „Rocznik Olsztyński”, „Komunikaty Mazursko-Warmińskich”^[12], „Lud”, „Przegląd Zachodni”. Współpracowała z redakcją czasopisma „Słowo na Warmii i Mazurach”, które ukazywało się w latach 1952–1982 jako dodatek niedzielny do „Słowa Powszechnego”^[13].

W 2002 roku ukazała się publikacja Szkice etnologiczne dedykowane Profesor Annie Szyfer (Wydawnictwo Poznańskie) pod redakcją Andrzeja Brencza, wydana z okazji 70-lecia A. Szyfer.

Działalność dydaktyczna

Wypromowała 8 doktorów^[2], 96 magistrantów i 26 licencjatów. Przez wiele lat prowadziła zajęcia dydaktyczne w ramach przedmiotów „Etnografia Polski” i „Teorie kultury ludowej”^[8].

Działalność społeczna

Była członkinią Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Związku Harcerstwa Polskiego^[12], Oddziału Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Poznaniu^[14], Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Komitetu Nauk Etnologicznych I Wydziału Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk^[2], Rady Naukowej Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu^[15].

Nagrody i wyróżnienia

• Srebrny Krzyż Zasługi
• Złota Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur”
• Nagroda im. Oskara Kolberga „za zasługi dla kultury ludowej”, 2016^[16]

Publikacje

• Niektóre wnioski z materiałów językowych, Wrocław 1959
• Materiały do językowego zróżnicowania terenu Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, Wrocław – Warszawa 1962
• Słownictwo pasterskie Tatr i Podhala, Wrocław 1962
• Z badań nad tradycyjną wiedzą ludową z zakresu astronomii oraz meteorologii na wsi mazurskiej i warmińskiej na przełomie 19 i 20 w., Olsztyn 1962
• Słownictwo zwierząt w gwarach Mazur i Warmii, Olsztyn 1963
• Tradycyjne wierzenia i zwyczaje okresu Bożego Narodzenia na Warmii, Olsztyn 1965
• Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, seria: Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1968
• Współczesne przeobrażenia kultury tradycyjnej wsi Mazur i Warmii, Łódź 1968
• Tradycyjna astronomia i meteorologia ludowa na Mazurach, Warmii i Kurpiach i jej współczesne przeobrażenia, serie: Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie nr 27, Olsztyn 1969
• Relacja z podróży po Mazurach sprzed 100 lat, Olsztyn 1970
• Badania nad procesami integracji kulturowo-społecznej na Mazurach i Warmii, Wrocław – Poznań 1971
• Przemiany społeczno-kulturowe na wsi warmińskiej w latach 1945–1970, Olsztyn 1971
• Społeczność i kultura małego miasta: studium na przykładzie Rynu, serie: Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1986
• Warmiacy: studium tożsamości, Poznań 1996
• Jest taka wieś – typowa czy inna?, Wągrowiec 2000
• Ludzie pogranicza. Kulturowe uwarunkowania osobowości, Poznań 2005
• Zapisane w pamięci, seria: Prace Komisji Etnograficznej, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk t. 3, Poznań 2006
• Aktywność kulturalna wsi polskiej – wczoraj, dzisiaj, jutro, Poznań 2010
• Kulturowe światy wsi polskiej: eseje, Poznań 2017