Anton Łuckiewicz

Antoni Łuckiewicz (biał. Антон Іванавіч Луцкевіч^[1]; ur. 29 stycznia 1884 w Szawlach, zm. 23 marca 1942 koło Saratowa) – białoruski działacz narodowy, krytyk literacki i publicysta, premier i minister spraw zagranicznych Białoruskiej Republiki Ludowej 1918–1919.

Anton Łuckiewicz

Data i miejsce urodzenia	29 stycznia 1884 Szawle, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	23 marca 1942 okolice Saratowa, ZSRR
Premier Białoruskiej Republiki Ludowej
Okres	od 1918 do 1919
Następca	Arkadź Smolicz Wacłau Łastouski (rozłam)

Życiorys

Pochodził ze szlacheckiego rodu, był synem Jana Bolesława Łuckiewicza h. Nowina, naczelnika w powstaniu styczniowym, brat Iwan również zaangażowany był w białoruskie odrodzenie narodowe. W 1902 roku ukończył gimnazjum w Mińsku, po czym studiował na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu w Petersburgu, później prawo w Dorpacie.

W 1903 roku przystąpił do Hramady, rok później został aresztowany przez władze carskie za rozpowszechnianie białoruskiej literatury politycznej, wypuszczony bez prawa wyjazdu z Mińska. Po dwóch latach znalazł się w Wilnie, gdzie wszedł w skład redakcji „Naszej Doli” i „Naszej Niwy”.

Po wejściu do Wilna wojsk niemieckich w 1915 roku działał w Białoruskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny, dalej prowadząc działalność narodową i polityczną^[2]. W latach 1915–1918 stał na czele Białoruskiego Komitetu Ludowego, który koordynował działania białoruskich ugrupowań politycznych, społecznych i zawodowych^[3]. Wydawał gazetę „Homan”. Był inicjatorem powstania w marcu 1918 roku Białoruskiej Republiki Ludowej, w której został premierem i ministrem spraw zagranicznych. Wszedł w konflikt z władzami polskimi, został na krótko aresztowany w Warszawie. W 1921 roku stanął na czele Białoruskiego Komitetu Narodowego w Wilnie, wypowiadał się za federalnym modelem ustroju Rzeczypospolitej – po klęsce idei białoruskiej państwowości był gotów pójść na kompromis z władzami w Warszawie.

Przeszedł z katolicyzmu na kalwinizm, wielkie nadzieje wiązał z utworzeniem białoruskiego narodowego kościoła. Pomagał dla Dziekuć-Maleja w jego pracy nad przekładem Nowego Testamentu, jako redaktor. W rzeczywistości był ateistą^[4].

Po śmierci brata w 1919 roku kierował Muzeum Białoruskim im. Iwana Łuckiewicza w Wilnie. Dalej współpracował z białoruską socjaldemokracją, za co został aresztowany w 1927 roku. Po wyjściu z aresztu pracował w Gimnazjum Białoruskim w Wilnie, z którego zwolniono go w 1931 roku. W latach 1933–1939 jego publicystyki nie można było drukować w gazetach na terenie RP. 30 września 1939 roku aresztowany przez NKWD w Wilnie i przesłany do Mińska, gdzie skazano go na 8 lat więzienia. Rehabilitowany przez władze Białoruskiej SRR dopiero w 1989 roku^[2].

Jego synem był Lawon Łuckiewicz, wileński działacz białoruski.

Upamiętnienie

Podobizny Antona i Iwana Łuckiewiczów widnieją na awersie Krzyża Odrodzenia Białorusi – odznaczenia ustanowionego i nadawanego przez Zjednoczony Gabinet Przejściowy Białorusi.

Twórczość

• Biełorusy, Wilno 1909
• Naszy piesniary: litaraturna-sacyjalnyja narysy, Wilno 1918
• Ekanamičnaja ewalucyja i biełaruski ruch, Wilno 1918
• Polskaja akupacyja na Biełarusi, Wilno 1920
• Puciawodnyja idei biełaruskaje litaratury, Wilno 1921
• Wilnia u biełaruskaj litaratury, Wilno 1925
• Za dwaccać piać hadou (1903–1928): Uspaminy ab pracy pierszych biełaruskich palit. arhanizacyj, Wilno 1928 (ponowne wydanie w Mińsku w 1991 roku)
• Adbitaje życcio, Wilno 1929
• Janka Kupała jak prarok adradżennia, Wilno 1933