Artur Passendorfer

Artur Passendorfer (ur. 10 lutego 1864 w Krzeszowicach, zm. 3 stycznia 1936 w Warszawie) – polski polonista i germanista, autor prac na temat gramatyki i ortografii języka polskiego, autor poradników językowych, purysta językowy^[1][2].

Artur Passendorfer

Data i miejsce urodzenia	10 lutego 1864 Krzeszowice
Data i miejsce śmierci	3 stycznia 1936 Warszawa
Zawód, zajęcie	nauczyciel, polonista i germanista
Narodowość	polska
Odznaczenia

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum w Tarnowie studiował polonistykę i germanistykę na uniwersytetach w Krakowie i Wiedniu. Od 1891 pracował jako nauczyciel w Bochni, Jarosławiu i Lwowie. W 1912 został dyrektorem c. k. II Szkoły Realnej we Lwowie (z polskim językiem nauczania)^[3], pozostając na tym stanowisku aż do przejścia na emeryturę w 1929 (po odzyskaniu przez Polskę niepodległości z 1918 placówkę przemianowano na XI Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Jana i Andrzeja Śniadeckich)^[1][4]. Postanowieniem cesarza Franciszka I Józefa z 7 lutego 1916 otrzymał tytuł c. k. radcy rządu wraz z uwolnieniem od taksy^[5][4].

Był członkiem komisji języka polskiego Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie i członkiem przybranym Towarzystwa Naukowego we Lwowie^[6].

Jego pogrzeb odbył się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie^[7].

Twórczość

Wykorzystując własne obserwacje błędów popełnianych przez jego szkolnych uczniów, wydał w 1902 książkę pt. Błędy językowe młodzieży szkolnej^[1][8]. Nakład został szybko wyczerpany^[9] i dwa lata później ukazała się jej rozszerzona wersja o skróconym tytule Błędy językowe^[1][10].

Praca to alfabetyczny zbiór wyrazów i form gramatycznych z zaleceniami ich poprawnego używania, pisowni i wymowy. Zawiera też część poświęconą kategoriom gramatycznym, ich formie i znaczeniu. Wskazane są wyrazy obce i zalecane odpowiedniki w języku polskim^[9]. Skrytykowane zostały niektóre germanizmy, m.in.^[11]:

• cuchthaus – mów: dom poprawy, więzienie
• fajerman – mów: strażnik, pożarowy
• fechmistrz – mów: nauczyciel szermierki, szermierz
• frajda – mów: uciecha
• landszaft – mów: krajobraz
• stelmach  – mów: kołodziej

Passendorfer kwestionował kalki niemieckich zwrotów:

• jak stary? – wie alt?
• co ja za to mogę? – was kann ich dafür?

Wątpliwości u autora budziły też zapożyczenia z języków romańskich, w tym z języka francuskiego, m.in.^[11]:

• garderoba – szatnia, odzież
• rezerwować – zatrzymywać, zachowywać, zastrzegać
• respekt – uszanowanie, poszanowanie, poważanie, szacunek, wzgląd
• rezultat – wynik, wypadek, wypływ, skutek

Niemiecki slawista Kai Witzlack-Makarevich po przeanalizowaniu tych książek doszedł do wniosku, że Passendorfer był bardzo umiarkowanym purystą^[12].

Inne prace Passendorfera to m.in.^[13]:

• Słownik ortograficzny, na podstawie uchwał Akademji Umiejętności (1911)
• Zasady pisowni polskiej ze słowniczkiem, opracowane na podstawie uchwał Akademji z r. 1918 (1921)
• Poradnik gramatyczny, wraz z Henrykiem Gaertnerem (1933; 5 wyd. w 1964)
• Z pobojowiska błędów językowych (1964; na podstawie artykułów Passendorfera w opracowaniu Stanisława Urbańczyka)

Odznaczenia

austro-węgierskie

• Brązowy Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii^[4]
• Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych^[4]
• Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych^[4]

Zobacz też

• słowniki spolszczające
• Władysław Niedźwiedzki
• Fryderyk Skobel
• Aleksander Łętowski
• poradnik językowy Wróblewskiego