Afryka Express

Afryka Express (edycje 1, 2, 5 i 6: Azja Express, edycje 3 i 4: Ameryka Express) – polski program telewizyjny typu reality show oparty na niderlandzko-belgijskim formacie Peking Express oraz emitowany w latach 2016–2018, 2020 i od 2023 na antenie telewizji TVN.

Afryka Express

Nazwa formatu	Peking Express
Rodzaj programu	reality show
Kraj produkcji	Polska Zobacz sekcję Trasy pokonywane przez uczestników
Język	polski
Prowadzący	Agnieszka Woźniak-Starak (1–3) Daria Ładocha (4–6) Izabella Krzan (od 7)
Data premiery	7 września 2016
Lata emisji	2016–2018, 2020, od 2023
Pora emisji	środa 21.30 (1–4) sobota 20.00 (5) sobota 19.30 (6) sobota 19.45 (od 7)
Liczba odcinków	77[a] (6 edycji)
Czas trwania odcinka	ok. 66 minut
Format nadawania	16:9 4K
Produkcja
Produkcja	TVN, Eccholine
Stacja telewizyjna	TVN
Strona internetowa

Pierwsze trzy edycje programu prowadziła Agnieszka Woźniak-Starak^[1], a od czwartej do szóstej serii gospodynią formatu była Daria Ładocha^[2], od siódmej serii gospodynią programu jest Izabella Krzan^[3]. Producentem wykonawczym jest Grupa TVN, która współpracuje z Eccholine (właścicielem praw do międzynarodowego formatu).

Zasady programu

W programie bierze udział osiem par, w których skład wchodzą postacie polskiego show-biznesu oraz ich przyjaciele^[4]. Uczestnicy wyruszają w podróż za granicę (w pierwszej, drugiej, piątej i szóstej edycji – do Azji, w trzeciej i czwartej – do Ameryki Południowej, a w siódmej – do Afryki). W każdym z państw muszą przebyć wyznaczoną trasę, dysponując budżetem w kwocie jednego dolara na dzień na osobę. Najszybsi otrzymują immunitet chroniący przed eliminacjami. W co drugim odcinku drużyna, która dotarła jako ostatnia do wyznaczonego celu, jest eliminowana z dalszej rywalizacji^[5].

W czwartym odcinku drugiej edycji przegrana para otrzymała informację o tym, że jedna osoba pozostaje w programie i gra w duecie z osobą z pary, która odpada w szóstym odcinku. Nowo utworzoną parą zostali Stanisław Karpiel-Bułecka i Marta Wierzbicka. W trzeciej edycji doszło do analogicznej sytuacji, w wyniku której nową parę stworzyły Magda Steczkowska i Katarzyna Meller.

Emisja programu

Edycja	Kontynent	Odcinki	Pierwsza emisja telewizyjna (TVN)					Źródło
			Sezon	Początek emisji	Finał emisji	Pora emisji	Średnia oglądalność
1.	Azja	1–13 (13)	jesień 2016	7 września 2016	30 listopada 2016	środa 21.30	1,62 mln	[6]
2.		14–26 (13)	jesień 2017	6 września 2017	29 listopada 2017		1,42 mln	[7]
3.	Ameryka	27–39 (13)	jesień 2018	5 września 2018	28 listopada 2018		1,53 mln	[8]
4.		40–52 (13)	wiosna 2020	4 marca 2020	27 maja 2020		1,08 mln	[9]
5.	Azja	53–65 (13)	wiosna 2023	4 marca 2023	27 maja 2023	sobota 20.00	931 tys.	[10]
6.		66–77 (12)	jesień 2024	31 sierpnia 2024	16 listopada 2024	sobota 19.30[11]	756 tys.	[12]
7.	Afryka	78–89 (12)	jesień 2025	6 września 2025	bd.	sobota 19.45[13]	bd.	[3][14]

W serwisie Player.pl udostępniano dodatkowe materiały towarzyszące głównym wydaniom programu. Dla kolejnych edycji były to:

1. Azja Express. Więcej,
2. Azja Express: Domówka,
3. Ameryka Express: Domówka,
4. Ameryka Express: La Impreza^[15],
5. Azja Express. Po powrocie (jeden odcinek, VOD.pl)^[16],
6. Afryka Express Extra^[17].

Trasy pokonywane przez uczestników

Edycja	Państwa
1.	Wietnam,  Laos,  Kambodża,  Tajlandia
2.	Sri Lanka,  Indie
3.	Ekwador,  Peru
4.	Gwatemala,  Kolumbia
5.	Turcja,  Gruzja,  Uzbekistan
6.	Filipiny,  Tajwan
7.	Kenia,  Tanzania

Wyniki rozgrywki

Pierwsza edycja (2016)

Miejsce[18]	Uczestnicy[19]
1.	Michał Żurawski i Ludwik Borkowski
2.	Agnieszka Włodarczyk i Maria Konarowska
3.	Izabella Miko i Leszek Stanek
4.	Pascal Brodnicki i Paweł Dobrzański
5.	Renata Kaczoruk i Weronika Budziło
6.	Hanna Lis i Łukasz Jemioł
7.	Małgorzata Rozenek i Radosław Majdan
8.	Przemysław Saleta i Dariusz Kuźniak

Druga edycja (2017)

Miejsce	Uczestnicy[20]
1.	Antoni Pawlicki i Paweł Ławrynowicz
2.	Michał Piróg i Piotr Czaykowski
3.	Stanisław Karpiel-Bułecka i Marta Wierzbicka
4.	Joanna Przetakiewicz i Łukasz Jakóbiak
5.	Zuzanna Bijoch i Julia Bijoch
6.	Dorota Gardias i Katarzyna Domeracka
7.	Oliwia Cabaj[b] i Szymon Chyc-Magdzin[c]
8.	Tymon Tymański i Lucas Heller

Trzecia edycja (2018)

Miejsce	Uczestnicy[21]
1.	Aleksandra Domańska i Dawid Domański
2.	Pamela Stefanowicz i Mateusz Janusz
3.	Maciej Musiałowski i Anna Małysa
4.	Tomasz Karolak i Jakub Urbański
5.	Filip Chajzer i Zygmunt Chajzer
6.	Lara Gessler i Piotr Sałata
7.	Magda Steczkowska i Piotr Królik
8.	Monika Zagajewska i Katarzyna Meller[d]

Czwarta edycja (2020)

Miejsce	Uczestnicy[22]
1.	Karolina Pisarek i Marta Gajewska-Komorowska
2.	Grzegorz i Rafał Collinsowie
3.	Paweł Deląg i Dariusz Lipka
4.	Małgorzata Heretyk i Ernest Musiał
5.	Patrycja Markowska i Żaneta Lubera
6.	Marcin Różalski i Bartosz Fabiński[e]
7.	Grażyna Wolszczak i Filip Sikora
8.	Iwona i Reggie Benjaminowie

Piąta edycja (2023)

Miejsce	Uczestnicy
1.	Angelika i Łukasz Trochonowiczowie
2.	Paulina Krupińska i Izabela Połeć
3.	Reni Jusis i Remigiusz Dorawa
4.	Adam i Dariusz Zdrójkowscy
5.	Katarzyna i Andrzej Gąsienicowie
6.	Wojciech Łozowski i Bartosz Kochanek
7.	Krystian i Oliwia Pestowie
8.	Czesław i Dorota Mozilowie

Szósta edycja (2024)

Miejsce	Uczestnicy
1.	Jan Błachowicz i Józef Gąsienica-Gładczan
2.	Gabi Drzewiecka i Jagna Niedzielska
3.	Piotr i Agnieszka Głowaccy
4.	Mandaryna i Fabienne Wiśniewska
5.	Jacek Jelonek i Oliwer Kubiak
6.	Aleksandra Adamska i Ewelina Porczyk
7.	Wiktor Dyduła i Anna Chrzanowska
8.	Jessica Mercedes i Justin Kirschner

Siódma edycja (2025)

Miejsce	Uczestnicy[24]
	Edyta Zając i Michał Mikołajczak
	Ewa Gawryluk i Piotr Domaniecki
	Wiktoria i Mateusz Gąsiewscy
	Tomasz Iwan i Karolina Woźniak
	Izu i Antonina Ugonoh
	Nikodem Rozbicki i Paweł Kurkowski
	Katarzyna Niezgoda i Paweł Markiewicz
	Monika Hoffman–Piszora i Iga Hoffman

Odbiór i krytyka

Hanna Frejlak z magazynu „Kontakt” skrytykowała Azję Express jako „narzędzie reprodukujące stereotypy na temat Wschodu, cementujące i naturalizujące tym samym europocentryczny obraz świata i nierówny układ sił – politycznych i symbolicznych”. Frejlak stwierdziła, iż program telewizji TVN „banalizuje problem globalnych nierówności i biedy w krajach rozwijających się, sprowadzając je do egzotycznej ciekawostki, tła dodającego dramaturgii zmaganiom bohaterów”^[25]. Karol Kopańko z portalu Spider’s Web ironicznie zauważał, iż w Azji Express „zamiast dowiedzieć się tego, jak żyje się w Azji, widzimy celebrytów, którzy pojechali na żebry”^[26].

Program był nominowany do Telekamer 2017 w kategorii Program rozrywkowy^[27].

Kontrowersje

W 10. odcinku trzeciej edycji, premierowo wyemitowanym 7 listopada 2018, jedno z zadań wymagało, by uczestnicy – Filip Chajzer, Tomasz Karolak i Jakub Urbański – pocałowali w usta przypadkową osobę płci przeciwnej, czego dokonali bez wyraźnej zgody spotkanych kobiet^[28][29][30]. Filip Chajzer dodatkowo bez pozwolenia dotknął piersi jednej z nich^[31][32][33]. Cała sytuacja wywołała kontrowersje w mediach, a uczestnikom zarzucono molestowanie seksualne^{[34][35][36][37][38]}, w związku z czym do prokuratury wpłynęło zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa wystosowane przez Fundację Feminoteka i Fundację przeciwko Kulturze Gwałtu im. Margarete Hodgkinson^{[39][40][41][42][43]}. Dodatkowo do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji trafiło sześć skarg na wyemitowany odcinek, który pod wpływem krytyki został usunięty z serwisu VOD Player^[44][45], a produkcja i nadawca programu TVN wystosowali przeprosiny^{[46][47][48][49]} względem widzów.

Uwagi

1. Stan na 16 listopada 2024 roku.
2. Oliwia Cabaj, towarzyszka Marty Wierzbickiej, odpadła w szóstym odcinku. Zgodnie z zasadami, jedna z uczestniczek musiała kontynuować rywalizację wraz z uczestnikiem, który analogicznie pozostał w stawce pomimo dotarcia na metę jako ostatni w czwartym odcinku.
3. Szymon Chyc-Magdzin, towarzysz Stanisława Karpiela-Bułecki, odpadł w czwartym odcinku. Zgodnie z zasadami, jeden z uczestników musiał kontynuować rywalizację wraz z uczestnikiem, który analogicznie pozostanie w stawce pomimo dotarcia na metę jako ostatni w szóstym odcinku.
4. Monika Zagajewska, towarzyszka Katarzyny Meller, odpadła w drugim odcinku. Zgodnie z zasadami, jedna z nich kontynuowała rywalizację wraz z jedną z osób, która analogicznie pozostała w stawce pomimo dotarcia na metę jako ostatnia w czwartym odcinku. Wówczas odpadli Piotr Królik i Magda Steczkowska, która zdecydowała się na dalszy udział w programie.
5. Para odpadła w czwartym odcinku. Zgodnie z zasadami pozostali w Gwatemali, by wziąć udział w szóstym odcinku. Mieli za zadanie przejść trasę odcinka pozostając niezauważonymi przez pozostałych graczy. Zadanie wykonali, dzięki czemu mogli kontynuować swój udział w programie^[23].