Babiogórcy

Babiogórcy (Górale babiogórscy) – grupa etnograficzna ludności polskiej, zamieszkująca północne stoki Babiej Góry. Etnografowie zaliczają ich do grupy Górali beskidzkich^[1]. Po raz pierwszy opisani przez Wincentego Pola jako Babigórcy w 1851 roku^[2][3] .

Babiogórcy

Górale babiogórscy

Miejsce zamieszkania	Polska (Stoki Babiej Góry)
Język	polski
Religia	rzymski katolicyzm
Grupa	Górale

Obszar etnograficzny

Początkowo w opracowaniach XIX w. lokowano ich na dużo szerszym terenie^[a] niż obecnie począwszy od Lachowic i Stryszawy na Żywiecczyźnie po Jordanów^[2]. Tak rozległe lokowanie za błędne uważał już Seweryn Udziela^[4]. Obecnie według pochodzącej z Zawoi etnografki Urszuli Janickiej-Krzywdy zasiedlają następujące miejscowości:^[1][2]

• Zawoję
• Skawicę
• Białkę
• Grzechynię
• Juszczyn
• Sidzinę
• Maków Podhalański
• Żarnówkę

Otaczają ich następujące grupy etnograficzne: Górale żywieccy od zachodu, Kliszczacy od północnego wschodu, Podhalanie od wschodu oraz Orawianie od południa^[5][2].

Etnogeneza

Teren, na którym wykształciła się kultura Babiogórców, należał do królewszczyzny lanckorońskiej, którą od XIV starostowie sukcesywnie kolonizowali ludnością polską^[2][1]. W XVII wieku na zarębkach (14 ha nadania ziemi w górach)^[1] mieli osiedlać się Wołosi^[2].

Kultura

Dawniej ich głównym zajęciem była uprawa roli, górskie pasterstwo, którego tradycje przyniesione zostały tutaj przez Wołochów oraz wyrąb lasu^[1]. Wypas owiec i bydła prowadzono na stokach Policy, Jałowca, Babiej Góry^[6]. W uprawie pierwotnie żarowej (cerhlenie), potem opartej na nawożeniu obornikiem ze zwierząt hodowlanych^[7] dominowały owies, orkisz, jęczmień, żyto, ziemniaki, rzepa, kapusta oraz len. Eksploatacja lasu, zrąb, zwózka drewna i wyroby drewniane były dodatkowymi zajęciami. Dostarczały także materiału twórczości rzeźbiarskiej^[2].

Po likwidacji serwitutów pastwiskowych i poboru drewna w lasach w 1853, który doprowadził do utraty połowy pastwisk przez górali, następuje upadek gospodarki szałaśniczej^[8].

W 1853 roku opisu stroju babiogórskiego dokonał Józef Łepkowski^[9]. Na początku XX wieku ulegli silnym wpływom krakowskim (wraz z rozwojem turystyki na tym obszarze)^[10][1] oraz podhalańskim^[11]. Ich oryginalny strój ludowy został zapomniany. Dopiero niedawno staraniem Stowarzyszenia Gmin Babiogórskich odtworzono tradycyjne ubrania.

Zabytki budownictwa babiogórskiego gromadzi Skansen im. Józefa Żaka w Zawoi Markowej.

Uwagi

1. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 jako miejscowości przez nich zasiedlone wymienia: Spytkowice, Skawa, Wysoka, Sydzina, Wilczna, Toporzyska, Malejowa [przyp. obecnie część Jordanowa], Naprawa, Jordanów miasto, Bystra, Chrobacze, Osielec, Zawoja, Wełcza, Skawica, Juszczyna, Kajszówka, Zabielna, Biała, Wieprzec, Lachowice, Grzechinia, Żarnówka, Maków, Kurów, Strzyszowa, Las, Kuków, Sucha[,] Jachówka, Bieńkówka, Zdziebiel, Krzeszów, Targaszów, Tarnawa, Zębrzyce, Budzów, Baczyn, Świeszowice, Marchówka, Zachełmna. Spisane przez Bronisława Gustawicza hasło dla Słownika zostało oparte na pracach Wincentego Pola.