Górale

Górale to:

1. w znaczeniu ogólnym (w języku polskim) – mieszkańcy terenów podgórskich i obszarów górskich (np. górale kaukascy, górale szkoccy, górale Kantabrii),
2. w ujęciu szczegółowym – grupa etniczna zamieszkująca Karpaty Zachodnie.

Ten artykuł dotyczy grup ludności. Zobacz też: inne znaczenia nazwy górale.

Podhalanie (XIX wiek)

Góralka z Orawy (1920)

Góralka z Zakopanego, 1906

Aleksander Augustynowicz – Dwaj górale

Podział

Wyróżniane są następujące grupy góralskie:

Górale małopolscy:

• Górale Babiogórscy,
• Górale Kliszczaccy,
• Górale Ochotniccy,
• Górale Orawscy,
• Górale Pienińscy,
• Górale Podhalańscy,
• Górale Sądeccy:^[1]
  • Górale Biali,
  • Górale Czarni;
• Górale Spiscy,
• Górale Zagórzańscy,
• Górale Żywieccy.

Górale Śląscy

Górale Czadeccy

Podział na ww. grupy jest umowny, oparty na niewielkich różnicach w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych. Silniej zarysowuje się jedynie odrębność górali śląskich, którzy mówią dialektem śląskim niemazurzącym (górale wiślańscy) lub jabłonkującym (jabłonkowanie, górale jabłonkowscy) powstałym w wyniku zetknięcia gwar niemazurzących – śląskich (cieszyńskich) z mazurzącymi małopolskimi (żywieckimi) i śląsko-małopolskimi (czadeckimi). Na ogół w Czechach czują silniejsze związki ze Ślązakami, a w Polsce z innymi Góralami^[2]. Górale na ogół czują się narodowościowo Polakami, Słowakami lub Góralami, często mając parę identyfikacji naraz^[3][4].

Mapa osiedlenia grup góralskich

Etnogeneza

Jan Stanisław Bystroń pisząc na temat etnogenezy grup góralskich dowodził, że ludność ta pochodzi głównie z osadników z Małopolski. Grupę tę kształtowały odmienne warunki bytu gospodarczego, większa swoboda i niezależność od wpływów ogólnopolskich niż na nizinach. Ponadto na Podhalan wpływała kultura wysokogórskich pasterzy nadchodząca ze wschodu z Rusi i Rumunii (Wołosi), a także aktywne kontakty z ludnością góralską na północnym stoku Karpat. Warto zaznaczyć, że kiedy Wołosi dotarli na ziemie zamieszkane przez Górali, to termin Wołoch nie miał znaczenia etnicznego i większość Wołochów to była prawosławna ludność słowiańska. Te zróżnicowane wpływy doprowadziły do ukształtowania własnej bogatej kultury góralskiej^[5][6][7].

Stroje góralskie

W kulturze ludowej Karpat nie istnieje jednolity strój góralski – termin ten odnosi się do różnorodnych ubiorów regionalnych, które kształtowały się w zależności od czynników społecznych, historycznych, ekonomicznych i geograficznych. Stroje górali karpackich różniły się między sobą w zależności od^[8]:

• przynależności etnograficznej (np. górale pienińscy),
• statusu cywilnego (np. strój mężatki, panny itd.),
• zamożności,
• okresu (ubiory z lat 30. XX wieku różnią się wyraźnie od tych noszonych na początku XIX wieku),
• płci,
• okazji (np. stroje ślubne).

Przykłady strojów regionalnych: Wśród grup zamieszkujących Karpaty wyróżnia się m.in.^[8]:

• strój górali podhalańskich,
• strój górali zagórzańskich,
• strój górali kliszczackich,
• strój górali żywieckich,
• strój górali babiogórskich,
• strój spiski,
• strój orawski,
• strój górali sądeckich,
• strój górali śląskich,
• strój górali pienińskich,
• strój górali czadeckich.

Również stroje ludowe Łemków, Bojków i Hucułów wykazują zróżnicowanie regionalne. Nie istnieje jednolity strój łemkowski, bojkowski czy huculski – ich forma zależała od okresu historycznego, statusu społecznego, czy nawet lokalnych upodobań^[8].

Kultura

W kulturze poszczególnych grup góralskich widać także wpływy słowackie i węgierskie. Kulturowo są częścią jednej rodziny kulturowej ze Słowakami i Rusinami. Kultura górali jest jedną z odrębniejszych, jak nie najodrębniejszą z kultur w Polsce.