Birkat ha-Minim

Birkat ha-Minim (hebr: ברכת המינים, „Błogosławieństwo heretyków”, dosł.: „I dla oszczerców”) – formuła stanowiąca Dwunaste błogosławieństwo w żydowskiej modlitwie Amida (modlitwa Osiemnastu Błogosławieństw). Treść modlitwy stanowi wezwanie do okazania boskiego gniewu na heretyków (Minim), którzy zagrażali integralności Żydów.

Powstanie

Według traktatu Berachot 28b-29a w wersji Talmudu Babilońskiego, tekst ułożył Samuel ha-Katan na polecenie Rabbiego Gamaliela II pod koniec I wieku n.e. w Jawne^[1]. Traktat ten przedstawia okoliczności redakcji tekstu następująco:

Nasi rabini uczyli: Szimon ha-Pakuli ułożył według porządku osiemnaście błogosławieństw w obecności Rabbana Gamaliela w Jawne. Rabban Gamaliel powiedział do mędrców: Czy może ktoś z was ułożyć błogosławieństwo dotyczące Minim? Rabbi Szmuel ha-Katan powstał i ułożył je^[2].

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Warianty tekstu

Uri Ehrilch oraz Ruth Langer w artykule Earliest texts of the Birkat Haminim szczegółowo przeanalizowali 86 manuskryptów, odnalezionych głównie w genizie kairskiej a zawierających treść przysięgi, i podzielili je na siedem rodzin tekstualnych^[3]. Pierwsze dwie rodziny należą do wcześniejszej redakcji palestyńskiej^[4]. Pozostałe należą do redakcji babilońskiej^[5].

W poniższej tabeli zaprezentowano wszystkie warianty tekstu Birkat ha-Minim^[6]

Rodzina 1 (8 manuskryptów)	Rodzina 2 (2 manuskrypty)	Rodzina 3 (8 manuskryptów)	Rodzina 4A (21 manuskryptów)	Rodzina 4B (17 manuskryptów)	Rodzina 5 (6 manuskryptów)	Rodzina 6 (24 manuskryptów)
Dla odstępców niech nie będzie nadziei,	Dla odstępców niech nie będzie nadziei;	Dla odstępców niech nie będzie nadziei;	Dla odstępców niech nie będzie nadziei;	Dla odstępców niech nie będzie nadziei;	Dla odstępców niech nie będzie nadziei;	Dla odstępców niech nie będzie nadziei;
jeśli nie powrócą do Twojego Prawa;
					A Minim niech zaraz wyginą;
					A wrogowie Twojego ludu niech będą usunięci;
	A zuchwałą władzę niezwłocznie wykorzeń za naszych dni;	A zuchwałą władzę niezwłocznie wykorzeń za naszych dni;	A zuchwałą władzę niezwłocznie wykorzeń, zniszcz za naszych dni;	A zuchwałą władzę niezwłocznie wykorzeń, zniszcz i uniż za naszych dni;	A zuchwałą władzę niezwłocznie wykorzeń, zniszcz za naszych dni;	A zuchwałą władzę niezwłocznie wykorzeń za naszych dni;
Nocrim i Minim niech zaraz wyginą;	Nocrim i Minim niech zaraz wyginą;	Nocrim i Minim niech zaraz wyginą;	Nocrim i Minim niech zaraz wyginą;	Nocrim i Minim niech zaraz wyginą;
Niech będą wymazani z Księgi Życia i ze sprawiedliwymi niech nie będą zapisani;	Niech będą wymazani z Księgi Życia i ze sprawiedliwymi niech nie będą zapisani;
			A wrogowie Twojego ludu oraz jego prześladowcy niech będą usunięci;	A wrogowie Twojego ludu oraz jego prześladowcy niech będą usunięci;
				I złam jarzmo pogan z naszych karków i spraw, aby nasi wrogowie nie wracali do zdrowia;
Błogosławiony jesteś Ty, Panie, który ujarzmiasz zuchwałych.	Błogosławiony jesteś Ty, Panie, który ujarzmiasz zuchwałych.	Błogosławiony jesteś Ty, Panie, który niszczysz występnych i ujarzmiasz zuchwałych.	Błogosławiony jesteś Ty, Panie, który niszczysz występnych i ujarzmiasz zuchwałych.	Błogosławiony jesteś Ty, Panie, który niszczysz występnych i ujarzmiasz zuchwałych.	Błogosławiony jesteś Ty, Panie, który niszczysz występnych i ujarzmiasz zuchwałych.	Błogosławiony jesteś Ty, Panie, który niszczysz występnych i ujarzmiasz zuchwałych.

Użyty w tekście termin „odstępcy” (meshummadim) odnosi się do apostatów kolaborujących z władzą rzymską. Słowem Nocrim określano początkowo Jezusa Nazarejczyka a później jego uczniów, a Minim - heretyków żydowskich^[7].

Adresaci Birkat ha-Minim

Judeochrześcijanie

Niektórzy uczeni twierdzą, że wersja Dwunastego błogosławieństwa zawierająca terminy Nocrim i Minim jest wersją pierwotną i skierowaną przeciwko judeochrześcijanom. Składają się na to trzy czynniki:

1. Świadectwa wczesnych Ojców Kościoła o praktyce przeklinania chrześcijan w synagogach. Wspominają o niej Justyn Męczennik w Dialogu z Żydem Tryfonem (16,4; 47,4; 93,4; 95,4; 96,2; 108,3; 123,6; 133,6; 137,2)^[8]; Orygenes w Homilii do Jeremiasza (19,12) oraz Homilie II.2 do Psalmu 37^[9], Epifaniusz w dziele Panarion (29,9,1^[10]; 69,81,7^[11]), Hieronim w Komentarzu do Amosa (1,11-12)^[12], Komentarzu do Izajasza (5,18-19^[13]; 49,7^[14]; 52,4-6^[14]) oraz Liście do Augustyna (112,13)^[15].
2. Wersja ta należy do najstarszej tradycji tekstualnej i jako taka nie może być pominięta.
3. W Ewangelii według Jana trzykrotnie występuje termin ἀποσυνάγωγος (J 9, 22; 12, 42; 16, 2), który oznacza „wykluczony z synagogi”^[16]. Ekskomunika chrześcijan z synagogi stanowiła najwyraźniej skutek działania tej modlitwy.

Ogół heretyków

Inni postulują, że modlitwa nie została napisana przeciwko wyznawcom Chrystusa. Uważają, że wzmianka o Nocrim jest elementem dołączonym do modlitwy między 175 a 325 rokiem, a termin Minim odnosi się do różnych form herezji^[17]. Argumenty, jakie przedstawiają są następujące^[18]:

1. Skoro Nocrim jak i Minim odnoszą się do tego samego, to dziwi ich synonimiczne użycie w pierwotnej wersji Dwunastego błogosławieństwa. W późniejszych źródłach amoraickich powstałych po 200 roku, termin Minim określał wszystkie grupy heretyckie, włącznie z judeochrześcijanami. Wynika z tego, że termin Nocrim zawężający znaczenie do judeochrześcijan, został dołączony właśnie w tym okresie.
2. Ojcowie Kościoła, Justyn oraz Orygenes, żyjący w II i w pierwszej połowie III wieku nie stosują terminu Nazarejczyk w odniesieniu do judeochrześcijan, a pojawia się on dopiero u Ojców żyjących w IV wieku, u Epifaniusza oraz Hieronima. Sugeruje to późne stosowanie tego terminu, co zbiega się z jego użyciem w źródłach amoraickich.
3. Ewangelista Jan mówiąc o wykluczaniu chrześcijan z synagogi nie nawiązuje w ogóle do jakiejś żydowskiej liturgicznej praktyki przeklinania heretyków. Nie wspomina o istnieniu specjalnej modlitwy na tę intencję.
4. Nie ma pewności, że w I i II wieku recytowano Amidach razem z Birkat ha-Minim. Świadczyć może o tym fragment pochodzący z traktatu Berachot 28b-29a w wersji Talmudu Babilońskiego: „Następnego roku, gdy je zapomniał [chodzi o twórcę Birkat ha-Minim Samuela ha-Katana], wówczas próbował przez dwie lub trzy godziny przypomnieć je sobie, lecz nie został z tego powodu wykluczony^[2]”. Wzmianka ta wskazuje, że Samuel nie recytował Birkat ha-Minim razem z modlitwą Amida, podobnie jak i społeczność, z którą się modlił.
5. Termin Nocrim nie występuje w całym korpusie pism tanaickich. R. Kimelman sugeruje wręcz, że gdyby ten termin występował w pierwotnym tekście Dwunastego błogosławieństwa i to na pierwszym miejscu, to w nomenklaturze talmudycznej błogosławieństwo nosiłoby nazwę Birkat ha-Nocrim^[19].
6. W Tosefcie Berachot III, 25 wspomniano o włączeniu do wcześniejszego tekstu błogosławieństwa fragmentu odnoszącego się do Minim. Czytamy tam: „Włączono [błogosławieństwo] heretyków do błogosławieństwa dla odstępców”. W traktacie Berachot IV, 8 w wersji Talmudu jerozolimskiego czytamy też: „Włączono [błogosławieństwo] Minim i grzeszników w [błogosławieństwo] o Tym, który ujarzmia zuchwałych”. Niektórzy uczeni wysuwają wniosek, że pierwotne błogosławieństwo było skierowane przeciwko „odstępcom” oraz „zuchwałym”, a dopiero później, prawdopodobnie w drugiej połowie II wieku, dołączono fragmenty odnoszące się do Nocrim oraz Minim^[20].

Pierwowzór Birkat ha-Minim

W Misznie Berachot IV, 4 zawarto najstarszą wzmiankę, w której można dostrzec echa Birkat ha-Minim.

Rabbi Jehoszua mówi: „Spacerujący w miejscu zagrożenia odmawia krótką modlitwę: ‘Wybaw, o Panie swój naród, Resztę Izraela. Niech na każdej krawędzi niegodziwości ich potrzeby będą przed Tobą. Błogosławiony bądź, o Panie, który wysłuchujesz modlitwy’”^[21].

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1. Podobieństwa do treści modlitwy można znaleźć również w Mądrości Syracha 36,1-17, zwłaszcza we fragmencie:

Zmiłuj się nad nami, Panie, Boże wszechrzeczy, i ześlij bojaźń przed Tobą na wszystkie narody. Wznieś swą rękę nad obce narody, niech ujrzą twoją potęgę. (…) Wzbudź trwogę i zapłoń gniewem, zniszcz przeciwnika i poraź nieprzyjaciela. (…) Niech płomień gniewu pochłonie tego, kogo oszczędzono, zło czyniący Twemu ludowi niech zostaną wytraceni. Zetrzyj głowy wodzom nieprzyjaciół, którzy mówią: „Prócz nas nie ma nikogo!”^[22].

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1. w 2 Księdze Machabejskiej 1, 24-29:

Panie, Panie Boże, Stwórco wszystkiego, budzący trwogę, mocny, sprawiedliwy i miłosierny, jedyny Królu i Dobroczyńco! Tylko Ty jesteś hojny. Tylko Ty jesteś sprawiedliwy, wszechmocny i wieczny. Ty wybawiłeś Izraela od wszelkiego zła. Ty wybrałeś naszych ojców i ich uświęciłeś. Przyjmij ofiarę za twój cały lud Izraela. Strzeż swojej własności i uświęć ją. Zgromadź naszą diasporę. Uwolnij tych, którzy służą innym narodom. Spójrz na wzgardzonych i wyśmiewanych. Niech poganie przekonają się, że Ty jesteś naszym Bogiem. Ześlij karę na tych, którzy nas uciskają, i na tych, którzy zuchwale nas znieważają. Utwierdź swój lud na twoim świętym miejscu, jak powiedział Mojżesz^[23].

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1. oraz w apokryficznych Psalmach Salomona 4, 6-7:

Zgładź, Boże, obłudników żyjących razem ze świętymi, wyniszcz chorobą ciała i niedostatkiem. Boże, ujawnij czyny ludzi obłudnych. Pośmiewiskiem i wzgardą niech staną się czyny takich ludzi^[24].

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Zobacz też

• Samarytanie
• Jezus w judaizmie