Bolesław Książek (ceramik)

Bolesław Książek (ur. 17 listopada 1911 w Romanowie, zm. 3 października 1994) – polski ceramik, autor projektów naczyń dekoracyjnych i użytkowych, rzeźb, płyt okładzinowych, autor i współautor wielu ceramicznych dekoracji architektonicznych.

Ten artykuł dotyczy polskiego ceramika. Zobacz też: inne osoby o tym samym imieniu i nazwisku.

Bolesław Książek

Data i miejsce urodzenia	17 listopada 1911 Romanów
Data śmierci	3 października 1994
Zawód, zajęcie	ceramik, autor i współautor ceramicznych dekoracji architektonicznych
Miejsce zamieszkania	Łysa Góra
Narodowość	polska
Stanowisko	kierownik artystyczny Spółdzielni „Kamionka”
Rodzice	Helena Kozłowska, Kazimierz Książek
Małżeństwo	Maria Sierżęga
Dzieci	Maria (ur. 1937), Elżbieta (ur. 1944), Małgorzata (ur. 1947)
Krewni i powinowaci	bracia – Zygfryd (ur. 1914) i Edward (ur. 1924)
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się 17 listopada 1911 w Romanowie niedaleko Żytomierza na Wołyniu

Okres pobytu w Krakowie

W 1930 roku wraz z rodziną przeniósł się do Krakowa, zamieszkując przy ulicy Przemysłowej. Do 1937 roku razem z ojcem pracował w hucie szkła przy ulicy Lipowej, później, do 1941 roku był konduktorem i motorniczym w Krakowskiej Miejskiej Kolei Elektrycznej. W 1935 roku ożenił się z pochodzącą z Terliczki pod Rzeszowem Marią Sierżęgą. Ślub odbył się 24 lutego w kościele Świętego Józefa na krakowskim Podgórzu. Nowożeńcy zamieszkali razem z rodziną przy ul. Przemysłowej. Później przeprowadzili się do mieszkania w Łagiewnikach przy ul. Głównej 142 (obecnie Zakopiańska). W 1937 roku urodziła im się córka Maria^[1].

W 1941 roku rozpoczął naukę na Wydziale Ceramiki krakowskiej Kunstgewerbeschule, zawodowej szkole rzemieślniczej założonej przez Niemców w miejsce Instytutu Szkół Plastycznych, pod kierunkiem profesora Tadeusza Szafrana^[2]. Po zamknięciu szkoły w 1943 roku pracował w fabryce kafli „Zdun”^[3]. W 1944 roku urodziła się Książkom druga córka, Elżbieta.

W latach 1945–1951 kierował pracownią ceramiczną Spółdzielni Artystów Plastyków w Krakowie^[3][4] przy ul. Stromej (z roczną przerwą, w czasie której rodzina przeniosła się do Bolesławca, gdzie prof. Szafran uruchamiał przemysł ceramiczny). Po powrocie z Bolesławca zamieszkali w podkrakowskiej Rząsce. W 1947 roku urodziła się trzecia córka Książków, Małgorzata^[5].

Plastycy zatrudniani w spółdzielni projektowali ceramikę użytkową i artystyczną zdobioną malaturami wykonywanymi rożkiem, inspirowaną sztuką ludową. Efekty ich pracy prezentowane były na wystawach, m.in. w 1949 roku na wystawie „Sztuki potrzeba każdemu” w Pałacu Sztuki w Krakowie^[6].

Czas pobytu w Łysej Górze

W 1951 roku przeprowadził się do Łysej Góry, gdzie z inicjatywy Franciszka Mleczki w 1947 roku powstała Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Kamionka” (działająca w strukturze Cepelii)^[7]. Książek rozpoczął tam pracę jako kierownik techniczno-artystyczny^[4]. Pozostał na tym stanowisku do 1970 roku^[8]. Do 1955 roku był też nauczycielem w łysogórskiej Zasadniczej Szkole Rzemiosł Artystycznych^[7], gdzie prowadził lekcje z technologii i rysunku oraz zajęcia warsztatowe.

Podstawę produkcji spółdzielni w początkach jej działalności stanowiły głównie wyroby tradycyjne – talerze ozdobne, flakony, miski, dzbanki, dekorowane rożkiem, inspirowane ludowymi wzorami. Od 1952 roku produkowano też pamiątki stanowiące kopie ceramiki archeologicznej, oraz ceramikę dekoracyjną i użytkową, figurki, mozaiki, płaskorzeźby ceramiczne. W 1952 roku spółdzielnia otrzymała zamówienie na ponad 13 000 płytek ceramicznych w rozmiarze 15x15 cm, a także 200 dużych płytek 40x40 cm do dekoracji lokali użytkowych na MDM-ie w Warszawie. Dekorowano je ptakami, zwierzętami, a duże – okrętami. Książek opracowywał projekty wyrobów^[9]. Do 1953 roku wyroby „Kamionki” były sprzedawane głównie na jarmarkach^[10]. Później dostępne były w sklepach Cepelii w całym kraju^[11]. W 1955 roku Bolesław Książek jako technolog opracowywał nowe szkliwa dla spółdzielni i nowe techniki pracy (szkliwa kryjące, malowanie szkliwami, szkliwa zaciekowe, matowe)^[8], sposób uzyskania konkretnych kolorów^[11]. W 1960 roku razem z warszawskimi artystami Zygmuntem Madejskim i Krzysztofem Heniszem podjął próbę zastosowania łysogórskiej ceramiki w architekturze. Zaczęli oni projektować ceramiczne płyty okładzinowe, które po wystawie na dziedzińcu Pałacu Pod Blachą w Warszawie wzbudziły duże zainteresowanie. Architekci zaczęli wykorzystywać ceramiczne płyty do dekoracji elewacji budynków oraz wnętrz. Południowa Polska pełna jest takich realizacji z okresu PRL-u^[11]. Książek był zarówno autorem, jak i współautorem tego typu kompozycji, współpracując z artystami plastykami, którzy wykonywali konkretne projekty. Jako technolog znał specyfikę pracy z ceramiką, dzięki jego wiedzy mogły powstawać wielkoformatowe ceramiczne obrazy^[11][12].

Dom Książków

Początkowo Książkowie mieszkali w budynku „Kamionki”. W 1951 roku kupili 13 arów gruntu i w 1952 roku rozpoczęli budowę domu systemem gospodarczym, według własnego projektu, na wzgórzu przez łysogórzan zwanym „Krakowem”. Do niewykończonego domu sprowadzili się w 1953 roku. Na dachu domu Bolesław umieścił blaszanego kogucika zaprojektowanego przez siebie, który prawdopodobnie stał się pierwowzorem kogucika z logo Cepelii^[13]. Elewacje pokryto jasnymi płytkami ceramicznymi o nieregularnych kształtach oraz dekoracyjnie pogrupowanymi otoczakami. Podmurówkę pokryto płytkami prostokątnymi w kolorze ceglastym. Jedną z bocznych ścian przy tarasie Książek ozdobił mozaiką. Również garaż udekorował ceramiczną płaskorzeźbą. Do domu prowadził „ceramiczny chodnik” składający się z białych, czarnych i ceglastych płytek ułożonych w zgeometryzowane wzory (nie zachował się). Obok dużych drewnianych drzwi znajdowała się ceramiczna płyta z wyrytym adresem: Łysa Góra 261. W piwnicy domu Bolesław Książek urządził pracownię ceramiczną. Również wnętrze domu miało wiele dekoracji ceramicznych: kominek, ściana pokryta mozaiką, ceramika w formie obrazów, figurki, talerze i wiele innych^[14].

Odejście z Kamionki

W 1971 roku Książek odszedł z „Kamionki” i założył własną pracownię. Z tego okresu pochodzą dekoracje architektoniczne na elewacjach domów prywatnych, głównie z okolic Tarnowa. Książek projektował i wykonywał także ceramikę do wnętrz, takie jak kominki, kompozycje na ścianach itp. W dalszym ciągu wykonywał ceramikę naczyniową i pamiątkarską. Główną formą wypowiedzi artysty były obrazy ceramiczne do zawieszenia na ścianie, oprawione w metalowe ramy oraz płaskorzeźby. Dużą popularnością cieszyły się motyle i kwiaty zamknięte w prostokątnej płycie. Prace wykonywane we własnej pracowni są sygnowane – wyciśnięty w rogu monogram „BK” w różnych wersjach^[15].

Zmarł 3 października 1994 roku w wieku 83 lat, został pochowany na cmentarzu w Łysej Górze. Wdowa po nim Maria odeszła w 1998 roku^[16].

Wystawy i odznaczenia

Jego prace były wystawiane na wystawach indywidualnych i grupowych w kraju i za granicą. Znajdują się w Muzeach Narodowych w Krakowie, Gdańsku, Wrocławiu i Warszawie, w galeriach i zbiorach prywatnych^[8]. Za swoją działalność w dziedzinie kultury wielokrotnie otrzymywał dyplomy i odznaczenia, a w 1979 roku odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski^[17].

Projekty i realizacje Bolesława Książka z czasów pracy w „Kamionce”, a także własnej działalności można oglądać na stronie dokumentującej dzieła artysty utworzonej przez wnuka Bolesława Książka – Marcina Sachę^[8]. W roku 2020 w Wydawnictwie Marginesy dr Bożena Kostuch z Muzeum Narodowego w Krakowie opublikowała biografię artysty pod tytułem „Czarodziej z Łysej Góry. Opowieść o Bolesławie Książku”^[18][19].

• 
  Kraków, Teatr „Bagatela” im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, mozaika 1967 proj. Witold Skulicz, współpraca Bolesław Książek
• 
  Kogucik na dachu domu państwa Książków, był pierwowzorem logo Cepelii
• 
  Nagrobek Bolesława i Marii Książków