Loading AI tools
drugie najwyższe polskie państwowe odznaczenie cywilne RP Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Order Odrodzenia Polski, Polonia Restituta (PR) – drugie pod względem starszeństwa polskie państwowe odznaczenie cywilne (po Orderze Orła Białego), nadawane za wybitne osiągnięcia na polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz rozwijania dobrych stosunków z innymi krajami. Ustanowione przez Sejm Rzeczypospolitej ustawą z 4 lutego 1921 jako najwyższe odznaczenie państwowe po Orderze Orła Białego[1]. Na straży honoru Orderu stoi Kapituła Orderu. Dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z 20 grudnia 1921 został ustanowiony Statut Orderu „Odrodzenia Polski”[2]. Rozporządzeniem z 23 kwietnia 1923 Prezydent Stanisław Wojciechowski ustanowił nowy Statut Orderu „Odrodzenia Polski”. 2 maja 1923 rozporządzenie zostało opublikowane w Monitorze Polskim nr 100, a dekret z 1921 utracił moc obowiązującą[3].
Noszony na czerwonej wstędze z białymi pasami po bokach, przez prawe ramię (w I klasie), na szyi (w II i III klasie) lub na lewej stronie piersi (IV i V klasa).
W polskim systemie orderowo-odznaczeniowym Order Odrodzenia Polski występuje po Orderze Orła Białego oraz Orderze Wojennym Virtuti Militari, a przed Orderem Krzyża Wojskowego, Orderem Krzyża Niepodległości i Orderem Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.
Order dzieli się na 5 klas.
Klasy | Baretka | Insygnia | |
---|---|---|---|
I | Krzyż Wielki* | ||
II | Krzyż Komandorski
z Gwiazdą |
||
III | Krzyż Komandorski | ||
IV | Krzyż Oficerski | ||
V | Krzyż Kawalerski |
(*) do 1960 w kraju i do 1990 na uchodźstwie: Wielka Wstęga
W pracach ustawodawczych Komisji Konstytucyjnej Sejmu RP, nazwa tego orderu miała brzmieć „Bene Merenti” (Dobrze Zasłużonym), ale ostatecznie przyjęto nazwę „Polonia Restituta” (Polska Odrodzona)[4].
Na mocy ustawy z 4 lutego 1921 o ustanowieniu orderu „Odrodzenia Polski” miał on cztery klasy. Nowy podział, na pięć klas wraz z tytułami przysługującymi kawalerom, wprowadzony został rok później[5].
Zgodnie z tą ustawą, kawalerom Orderu Odrodzenia Polski przysługiwały tytuły:
Wymiar krzyża wynosił: w klasie I – 69 mm, w klasach II i III – 58 mm, w klasie IV – 50 mm i w klasie V – 41 mm. Ustawa nie podawała wymiarów krzyża I klasy, podając jedynie, że zamieszczony wzór jest „wielkości naturalnej”. Pozostałe klasy miały być wykonane według tego samego wzoru, ale proporcjonalnie mniejsze, z długością krzyża pomiędzy końcami przeciwległych ramion jak podano wyżej.
W okresie II Rzeczypospolitej Order Odrodzenia Polski był zwykle nadawany w dwóch terminach świąt państwowych: 3 maja i 11 listopada[6].
Do 1990 w wersji przedwojennej także nadawane przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie.
W 1944 dekretem PKWN z 22 grudnia order ten został włączony do systemu odznaczeń nowego, socjalistycznego państwa (Polski Ludowej)[7]. Zachowano jego kształt i barwy, pozbawiając jednak godło korony, a na rewersie krzyża zmieniono rok na „1944”.
Ustawą z 1960 order został drugim w hierarchii odznaczeń odznaczeniem państwowym (po Orderze Budowniczych Polski Ludowej)[8]. Ustawa ta zmieniła nazwę pierwszej klasy na Krzyż Wielki orderu Odrodzenia Polski (wcześniej była to Wielka wstęga orderu Odrodzenia Polski). Pozostałe klasy pozostały niezmienione. Nowy opis odznaki orderu zawierała uchwała Rady Państwa z 29 lutego 1960[9]. Ta sama uchwała ustanawiała nowe starszeństwo dla orderu.
W latach 1982–1992, zgodnie z zapisami ustawy Karta Nauczyciela, nauczycielom nadawany był Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, ale wyłącznie z tytułu trzydziestoletniej szczególnie wyróżniającej pracy pedagogicznej[10]. Z tego tytułu nadano go 63 416 osobom[11]. Podobne przepisy obowiązywały w okresie PRL również dla innych grup zawodowych (górników, hutników, stoczniowców, portowców)[12], określając lata nieprzerwanej i wyróżniającej się pracy oraz klasę orderu lub odznaczenia (przykładowo górnicy otrzymywali już po 20 latach pracy Order Sztandaru Pracy II klasy – wyższy od Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski w systemie orderowo-odznaczeniowym PRL).
Do 1987 przyznano[13]:
Łącznie w latach 1944–1992 (do końca obowiązywania ustawy z okresu PRL) przyznano 681 949 Orderów Odrodzenia Polski[14].
Współczesny wygląd Orderu Odrodzenia Polski ustalony został rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 10 listopada 1992 w sprawie opisu, materiału, wymiarów wzorów rysunkowych oraz sposobu i okoliczności noszenia odznak orderów i odznaczeń[15]: „Odznaką Orderu Odrodzenia Polski jest krzyż równoramienny, złocony, zakończony na rogach ramion kulkami. W środku krzyża, na okrągłej, czerwonej, emaliowanej tarczy, umieszczony jest biało emaliowany orzeł według wzoru określonego w ustawie z 1 sierpnia 1919 o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Kontury, korona, dziób i szpony orła są złocone. Na otoku, pokrytym szafirową emalią, umieszczony jest złocony napis „POLONIA RESTITUTA”. Na odwrotnej stronie ramiona krzyża są złocone, z obramowaniem. W środku krzyża, na okrągłej, czerwono emaliowanej tarczy, w ornamentowanym obramowaniu, umieszczona jest złocona data „1918”. Wymiar krzyża wynosi: w klasie I – 68 mm, w klasach II i III – 60 mm, w klasie IV – 55 mm i w klasie V – 44 mm.
W klasie I Orderu krzyż zawieszony jest na czerwonej, wielkiej wstędze szerokości 100 mm z białymi paskami po bokach, szerokości 5 mm. W klasach II i III krzyże zawieszone są na czerwonej wstędze, szerokości 45 mm z białymi paskami po bokach, szerokości 3 mm. W klasie IV krzyż zawieszony jest na czerwonej wstążce, szerokości 36 mm z białymi paskami, szerokości 2 mm z umieszczoną pośrodku wstążki rozetką, o średnicy 30 mm upiętą z tejże wstążki. W klasie V krzyż zawieszony jest na takiej samej wstążce, bez rozetki.
W klasach I i II odznaką Orderu jest ponadto gwiazda orderowa srebrzona, o średnicy 75 mm z ośmiu pęków promieni. W środku gwiazdy, na okrągłej, biało emaliowanej tarczy, umieszczony jest złocony monogram „RP”, na otoku pokrytym szafirową emalią złocony napis „POLONIA RESTITUTA”.
Współczesną wersję odznaczenia opracował rzeźbiarz i medalier Edward Gorol.
Na straży honoru Orderu stoi Kapituła Orderu. Pierwsza Kapituła Orderu Odrodzenia Polski została powołana 2 sierpnia 1921 w składzie[16]: Jan Karol Kochanowski (Kanclerz Kapituły), Kajetan Olszewski (Sekretarz Kapituły), Bernard Chrzanowski (Skarbnik Kapituły), Jan Dąbski, Władysław Raczkiewicz, Michał Siedlecki, Włodzimierz Tetmajer i Leon Wyczółkowski (członkowie)[17]. 5 września 1936 prezydent Ignacy Mościcki powołał na trzyletnią kadencję nowy skład Kapituły, której kanclerzem został gen. dyw. Kazimierz Sosnkowski[18].
Obecnie Kapituła OOP składa się z Wielkiego Mistrza Orderu i ośmiu członków Kapituły, powoływanych przez Wielkiego Mistrza na pięć lat. Zgodnie z ustawą o orderach i odznaczeniach, Prezydent RP z urzędu staje się Kawalerem Orderu Odrodzenia Polski klasy I i przewodniczy Kapitule jako Wielki Mistrz Orderu.
Starszeństwo, czyli kolejność noszenia orderów i odznaczeń regulowana jest ustawami prawa. Więcej o tym można przeczytać w artykule o polskim systemie orderowo-odznaczeniowym. Order Odrodzenia Polski w każdej z epok zajmował jedno z najwyższych miejsc. Poniżej znajduje się szczegółowy opis każdej z klas orderu i jej miejsca w hierarchii odznaczeń państwowych.
Starszeństwo | Okres II RP (1918–1939) | Władze RP na uchodźstwie (1939–1990) | Okres Polski Ludowej (1944–1989) | Okres III RP (po 1989 r.) | |
---|---|---|---|---|---|
I klasa | powyżej poniżej | Order Virtuti Militari V klasy 7 miejsce Order Odrodzenia Polski II klasy | Order Virtuti Militari V klasy 7 miejsce Order Odrodzenia Polski II klasy | Order Budowniczych Polski Ludowej 2 miejsce Order Virtuti Militari I klasy | Order Virtuti Militari V klasy 7 miejsce Order Odrodzenia Polski II klasy |
II klasa | powyżej poniżej | Order Odrodzenia Polski I klasy 8 miejsce Order Odrodzenia Polski III klasy | Order Odrodzenia Polski I klasy 8 miejsce Order Odrodzenia Polski III klasy | Order Sztandaru Pracy I klasy 6 miejsce Order Virtuti Militari II klasy | Order Odrodzenia Polski I klasy 8 miejsce Order Odrodzenia Polski III klasy |
III klasa | powyżej poniżej | Order Odrodzenia Polski II klasy 9 miejsce Krzyż Niepodległości | Order Odrodzenia Polski II klasy 9 miejsce Krzyż Niepodległości | Order Sztandaru Pracy II klasy 10 miejsce Order Krzyża Grunwaldu III klasy | Order Odrodzenia Polski II klasy 9 miejsce Order Odrodzenia Polski IV klasy |
IV klasa | powyżej poniżej | Krzyż Niepodległości 11 miejsce Order Odrodzenia Polski V klasy | Krzyż Niepodległości Polski Podziemnej 12 miejsce Order Odrodzenia Polski V klasy | Order Virtuti Militari III klasy 13 miejsce Order Virtuti Militari IV klasy | Order Odrodzenia Polski III klasy 10 miejsce Order Odrodzenia Polski V klasy |
V klasa | powyżej poniżej | Order Odrodzenia Polski IV klasy 12 miejsce Krzyż Walecznych | Order Odrodzenia Polski IV klasy 13 miejsce Krzyż Walecznych | Order Virtuti Militari IV klasy 15 miejsce Order Virtuti Militari V klasy | Order Odrodzenia Polski IV klasy 11 miejsce Order Krzyża Wojskowego I klasy |
Zbiorcze zestawienie nadań Orderów Odrodzenia Polski od 1990 z podaniem liczby oraz procentowego udziału nadań poszczególnych klas Orderu w danym okresie:
Prezydent | Krzyż Wielki (I klasa) | Krzyż Komandorski z Gwiazdą (II klasa) | Krzyż Komandorski (III klasa) | Krzyż Oficerski (IV klasa) | Krzyż Kawalerski (V klasa) | Razem |
---|---|---|---|---|---|---|
Lech Wałęsa | 21 0,13% | 88 0,53% | 314 1,90% | 1132 6,83% | 15021 90,61% | 16576 |
Aleksander Kwaśniewski (I kadencja) | 44 0,54% | 207 2,53% | 723 8,83% | 2169 26,50% | 5041 61,60% | 8184 |
Aleksander Kwaśniewski (II kadencja) | 29 0,27% | 146 1,34% | 739 6,78% | 2750 25,23% | 7234 66,38% | 10898 |
Lech Kaczyński | 64 1,06% | 169 2,8% | 866 14,34% | 1871 30,99% | 3068 50,81% | 6038 |
Bronisław Komorowski* | 46 0,77% | 106 1,78% | 459 7,70% | 1436 24,11% | 3910 65,64% | 5957 |
Andrzej Duda (I kadencja) | 35 0,66% | 46 2,03% | 394 17,37% | 532 23,46% | 1281 56,48% | 2268 |
Razem | 239 0,44% (+5)** | 762 1,53% | 3 495 7,00% | 9 890 19,81% | 35 555 71,22% | 49 921 (+5)** |
(*) – obejmuje również nadania dokonane przez Bronisława Komorowskiego, gdy jako marszałek Sejmu pełnił obowiązki prezydenta
(**) – Krzyże Wielkie Orderu Odrodzenia Polski, które z urzędu otrzymują prezydenci RP
Prezydentura Lecha Wałęsy[19]:
Rok | I klasa | II klasa | III klasa | IV klasa | V klasa | Razem |
---|---|---|---|---|---|---|
1990 | 1 | 6 | 83 | 481 | 8755 | 9326 |
1991 | 4 | 7 | 47 | 115 | 3472 | 3645 |
1992 | 3 | 11 | 52 | 203 | 1605 | 1874 |
1993 | 6 | 18 | 32 | 87 | 392 | 535 |
1994 | 4 | 17 | 37 | 119 | 292 | 469 |
1995 | 4 | 29 | 63 | 127 | 505 | 728 |
Razem | 22[20] | 88 | 314 | 1132 | 15021 | 16577 |
Prezydentura Aleksandra Kwaśniewskiego – I kadencja[19]:
Rok | I klasa | II klasa | III klasa | IV klasa | V klasa | Razem |
---|---|---|---|---|---|---|
1996 | 6 | 15 | 59 | 146 | 378 | 604 |
1997 | 10 | 44 | 105 | 344 | 898 | 1401 |
1998 | 15 | 57 | 154 | 369 | 1016 | 1611 |
1999 | 4 | 47 | 201 | 588 | 1143 | 1983 |
2000 | 9 | 44 | 204 | 722 | 1606 | 2585 |
Razem | 44[20] | 207 | 723 | 2169 | 5041 | 8184 |
Prezydentura Aleksandra Kwaśniewskiego – II kadencja[21]:
Rok | I klasa | II klasa | III klasa | IV klasa | V klasa | Razem |
---|---|---|---|---|---|---|
2001 | 6 | 36 | 175 | 611 | 1524 | 2352 |
2002 | 5 | 36 | 142 | 525 | 1429 | 2137 |
2003 | 6 | 22 | 99 | 428 | 1205 | 1760 |
2004 | 2 | 23 | 137 | 485 | 1311 | 1958 |
2005 | 10 | 29 | 186 | 701 | 1765 | 2691 |
Razem | 29[20] | 146 | 739 | 2750 | 7234 | 10898 |
Prezydentura Lecha Kaczyńskiego[22]:
Marszałek Bronisław Komorowski w czasie, gdy pełnił obowiązki Prezydenta (kwiecień–lipiec 2010)[25]:
Prezydentura Bronisława Komorowskiego[26]:
Prezydentura Andrzeja Dudy – I kadencja[27]:
Prezydentura Andrzeja Dudy – II kadencja[28]:
bez ustalonej daty
bez ustalonej daty
Bez ustalonej daty
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.