Bursztyn (miasto)

Bursztyn (ukr. Бурштин) – miasto wydzielone z rejonu na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim; nad Gniłą Lipą. 12 761 mieszkańców (2023)^[3], dla porównania spis powszechny w 2001 zanotował ich 10 182^[4], dokładne dane o liczbie mieszkańców nie są znane ze względu na b. wysoki odsetek emigracji zarobkowej.

Bursztyn

Бурштин

Bursztyn na rysunku Karola Auera z 1837[2]
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	iwanofrankiwski
Wysokość	233 m n.p.m.
Populacja (2020) • liczba ludności	15 328
Nr kierunkowy	+380
Kod pocztowy	77111
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego Bursztyn
Położenie na mapie Ukrainy Bursztyn
49°15′48,60″N 24°37′50,02″E
Strona internetowa

Franz Xaver Mozart

Elektrociepłownia w Bursztynie, 1974

W okolicy znajdują się pokłady gipsu, alabastru i torfu. Przez miasto przebiega ukraińska droga krajowa N09.

Historia

9 października 1629 r. miała miejsce bitwa pod Bursztynem – rozbicie zagonu tatarskiego Kantymira Murzy przez wojska koronne regimentarza Stefana Chmieleckiego; w walce poległ brat Kantymira, a 2 tys. Tatarów wzięto do niewoli.

Do połowy XVIII wieku własność rodu Sieniawskich z Brzeżan. W 1730 roku wybudowano drewniany kościół katolicki, który na zlecenie Elżbiety Sieniawskiej zaprojektował Jacob de Logau^[5]. Po 1741 roku nowy właściciel miasta Paweł Benoe, instrygator koronny i kasztelan warszawski, rozpoczął w Bursztynie budowę murowanego kościoła z klasztorem Trynitarzy, które ukończono przed 1755 roku (klasztor skasowali Austriacy jeszcze w XVIII wieku)^[5]. Jego córka Anna wniosła dobra ziemskie z Bursztynem jako posag do majątku swojego męża Rafała Ludwika Skarbka^[6]. Jego wnuk hrabia Ignacy Skarbek (zm. 1842) zbudował tu swoją nową rezydencję w postaci klasycystycznego pałacu z sześciokolumnowym portykiem i w 1842 roku ufundował tu klasztor Szarytek^[6]. Córka Ignacego, Eleonora, wniosła Bursztyn jako wiano do majątku Karola Jabłonowskiego (1807-1885), w rodzinie którego Bursztyn pozostał do II wojny światowej^[6].

Od 3 lipca 1941 miasto było okupowane przez Wehrmacht. Do sierpnia 1941 część władzy sprawowała ukraińska milicja. W dniach 20-21 lipca 1941 miejscowi Ukraińcy wraz niemieckim podoficerem zorganizowali pogrom, podczas którego Żydzi byli poniżani, bici i aresztowani. Na początku sierpnia 1941 miasto przeszło pod zarząd niemieckiej administracji cywilnej. Miejscowych Żydów Niemcy zamknęli w getcie; w czerwcu 1942 liczba żydowskich mieszkańców Bursztyna wynosiła 1564. 21 września 1942 doszło do pierwszej większej antyżydowskiej "akcji" - Niemcy w trakcie łapanki zabili kilku Żydów a około 200 zapędzili do Rohatyna, skąd wywieziono ich do obozu zagłady w Bełżcu. 15 października 1942 Niemcy przesiedlili niemal wszystkich Żydów z Bursztyna do Bukaczowiec, gdzie podzielili oni los tamtejszych żydowskich mieszkańców (egzekucje i wywózki, m.in. do Bełżca)^[7]. Pozostał po nich cmentarz żydowski^[8].

W latach 1943–1944 z rąk nacjonalistów ukraińskich z OUN – UPA zginęło 28 Polaków, w tym ojciec, matka i siostra miejscowego księdza^[9].

Do 1945^[10] w Polsce, w województwie stanisławowskim, w powiecie rohatyńskim, siedziba gminy Bursztyn^[11].

Zabytki

• Pałac wybudowany pod koniec XVIII lub na początku XIX wieku przez rodzinę Skarbków. Następnie siedziba Jabłonowskich. Pałac rozebrano w 1944 roku^[6].
• Kościół pw. św. Trójcy – murowany, neobarokowy, ufundowany przez Pawła Benoe, zbudowany w latach 1741-1755, parafialny od 1743 r., konsekrowany przez abp. Wacława Hieronima Sierakowskiego w 1774 r. Po kasacji trynitarzy w 1783 r. objęty przez księży diecezjalnych. Dobudowa wieży z dzwonami w latach 1829 – 1930. Zamknięty i przerobiony na magazyn i siłownię w 1950 r.. Przywrócony do kultu religijnego w 1990 r^[12][13].
• klasztor Szarytek (SS Miłosierdzia) z XIX wieku
• Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1802 roku fundacji Skarbków
• Kaplica grobowa Skarbków i Jabłonowskich na cmentarzu katolickim
• cmentarz żydowski
• gmach Sokoła
• budynek przypałacowy mieszczący Aptekę

Osoby związane z Bursztynem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Bursztynem.

• Zdzisław Adamczyk (1886-1940) – podpułkownik dyplomowany artylerii Wojska Polskiego, burmistrz Zakopanego
• Włodzimierz Czerkawski – polski ekonomista, statystyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Ludwik Finkel – polski historyk, bibliograf, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego
• Antoni Grodki – radca namiestnictwa, honorowy obywatel Bursztyna
• Ryszard Kłyś – polski prozaik i scenarzysta filmowy
• Franz Xaver Wolfgang Mozart – syn Wolfganga Amadeusa, zwany „Lwowskim Mozartem”, od 1809 przebywał w Bursztynie, gdzie nauczał gry na fortepianie u rodziny Janiszewskich
• Edward Rittner – polski prawnik, specjalista prawa kanonicznego i małżeńskiego, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego
• Ludwik Schweizer (1894–1960) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari
• Karol Szczepanowski (1892–1940) – major artylerii Wojska Polskiego
• Karol Tichy – polski malarz i artysta zajmujący się również ceramiką artystyczną, projektowaniem mebli, tworzący w stylu secesji; pedagog
• Debora Vogel – żydowska dwujęzyczna pisarka, filozof, krytyk literacki i krytyk sztuki, pisząca po polsku i w jidysz

Galeria

• 
  Pałac Skarbków w 1920 r.
• 
  Kościół św. Trójcy z 1741 roku
• 
  Cerkiew Podwyższenia Krzyża Św. z 1802 roku
• 
  Cerkiew
• 
  Kaplica grobowa Skarbków i Jabłonowskich z 1813 r.
• 
  Budynek Sokoła