Causa

Causa (łac. przyczyna) – prawnie istotna przyczyna dokonania czynności prawnej.

Zasada przyczynowości czynności prawnych

Czynności prawne przysparzające dzieli się na kauzalne i abstrakcyjne (oderwane). Dla ważności tych pierwszych wymagane jest istnienie i ważność (zgodność z prawem) prawnie istotnej przyczyny przysporzenia (causy). W prawie francuskim na podstawie Kodeksu Napoleona, a także w prawie polskim na podstawie Kodeksu zobowiązań z 1933^[1] i Kodeksu cywilnego z 1964, obowiązuje zasada przyczynowości (kauzalności) czynności prawnych. Oznacza to, że czynność prawna może być niezależna od przyczyny, dla której się jej dokonuje, wyłącznie wtedy, gdy przepis prawa wyraźnie tak stanowi.

Powyższe ujęcie zasady przyczynowości określa się jako materialne, w odróżnieniu od zasady przyczynowości w ujęciu formalnym. To ostatnie polega na tym, że dla niektórych czynności prawnych (np. dla przeniesienia własności nieruchomości) prawo wymaga wskazania przyczyny, dla której danej czynności się dokonuje.

Przyczyny czynności prawnych

Wyróżnia się następujące przyczyny czynności prawnych:

• causa solvendi – celem jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie się jej pasywów; przykładem jest zapłata długu,
• causa obligandi vel acquirendi – celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów; przykładem są sprzedaż i najem,
• causa donandi – dokonuje się czynności tylko po to, żeby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu; przykładem jest darowizna,
• causa cavendi – czynność dokonana w celu zabezpieczenia wierzytelności; przykładem jest przewłaszczenie na zabezpieczenie,
• causa ustalająca – strona dokonuje rozporządzenia lub zobowiązuje się świadczyć celem ustalenia stosunku prawnego między stronami; przykładem jest element ugody w sądzie,
• causa ob rem – strona uzyskała świadczenie bez podstawy prawnej i zobowiązana jest do jego zwrotu.