Cerkiew Świętego Michała Archanioła w Synkowiczach

Cerkiew Świętego Michała Archanioła^[1] (biał. Царква Святога Архангела Міхаіла) – prawosławna cerkiew obronna w Synkowiczach (obwód grodzieński), najstarsza tego typu budowla na Białorusi. Świątynia parafialna, w dekanacie zelwieńskim eparchii grodzieńskiej i wołkowyskiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego.

cerkiew Świętego Michała Archanioła

Царква Святога Архангела Міхаіла

nr rej. 410Г000282
cerkiew parafialna
Widok ogólny
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Miejscowość	Synkowicze
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny (Egzarchat Białoruski)
Eparchia	grodzieńska i wołkowyska
Wezwanie	św. Michała Archanioła
Wspomnienie liturgiczne	8/21 listopada
Historia Data rozpoczęcia budowy XVI wiek Data zamknięcia 1945 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Data reaktywacji 1990 Poprzednie wyznanie prawosławne; katolickie
Dane świątyni Styl gotycki (z elementami bizantyńskimi) Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 4 Kopuła • liczba kopuł 1 Liczba ikonostasów 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 1 Liczba naw 3 Dzwonnica • typ dzwonnicy wolnostojąca
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Synkowicze, cerkiew św. Michała Archanioła
Położenie na mapie Białorusi Synkowicze, cerkiew św. Michała Archanioła
53°07′23,2″N 25°09′26,7″E

Historia

Świątynia powstała w pierwszej połowie XVI wieku^[2] prawdopodobnie z fundacji Konstantego Wasyla Ostrogskiego. Innym możliwym fundatorem cerkwi był Aleksander I Jagiellończyk^[3]. Zachodni przedsionek, niezbędny w liturgii prawosławnej, dostawiony został później^[4]. W momencie budowy była to świątynia prawosławna. Po zawarciu unii brzeskiej miejscowa parafia przystąpiła do nowo powstałego wówczas Kościoła unickiego^[5]. W latach 1880–1881 cerkiew, będąca ponownie w rękach prawosławnych, została gruntownie przebudowana. Rozebrano wówczas wtórnie dodaną kopułę, wzniesiono kruchtę, absydę zwieńczono kopułą, zaś w 1891 przed budynkiem ustawiono dzwonnicę^[5].

W II Rzeczypospolitej cerkiew została zrewindykowana na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego. Po zainicjowaniu kampanii neounijnej w budynku powstała parafia tego wyznania, prowadzona przez jezuitów. Następnie przekształcono ją ponownie w parafię łacińską (rzymskokatolicką). W 1945, po włączeniu ziem białoruskich do ZSRR, cerkiew zarekwirowano Kościołowi i zaadaptowano na magazyn. W 1990 zwrócono ją parafii prawosławnej^[5]. Od 2007 prowadzony jest remont obiektu^[5]. W 2012 pod warstwą farby olejnej z okresu sowieckiego odkryto freski z napisami w języku starogreckim^[6].

Architektura

Cerkiew wzniesiona została w stylu gotyckim, na planie czworoboku z trzema absydami przykrytymi jednym półstożkowym dachem, co umożliwiają założone między absydami trompy. Rozwiązanie takie, nietypowe dla budowli bizantyjskich, było powszechne w wielobocznych obejściach hanzeatyckich hal od Lubeki do Rygi^[7]. Wnętrze świątyni jest halowe, kryte sklepieniem krzyżowym. W czterech narożach budynku wzniesiono wieże obronne – dwie cylindryczne i dwie ośmioboczne. Cztery narożne wieże wskazują na analogie do cerkwi Świętej Trójcy w Wilnie i cerkwi w Murowance (Małomożejkowie), ale także do położonych na Mazowszu XVI wiecznych kościołów w Pawłowie, Zakroczymiu, Serocku, Cegłowie, Węgrowie i Brochowie^[8]. Ściany cerkwi mają półtora metra grubości. Elewację zwieńczono trójkątnym szczytem^[5]. Dzięki zachowanym oryginalnym sklepieniom stwierdzono, że świątynia nie posiadała kopuły nad środkowym przęsłem^[9].

Historycy architektury wskazują na podobieństwa między cerkwią w Synkowiczach a podobnymi budowlami obronnymi w Wilnie (sobór Przeczystej Bogurodzicy), w monasterze w Supraślu^[5] oraz w Murowance (Małomożejkowie)^[10].

• 
  Cerkiew i dzwonnica
• 
  Apsydy
• 
  Fragment wnętrza cerkwi

Legendy

Na temat dziejów cerkwi istnieją legendy, jakoby powstała już w końcu XIV w. po przebudowie pruskiego zamku, lub też że została ufundowana przez wielkiego księcia Witolda^[5]. Przekazy te nie mają jednak naukowych podstaw, a historycy sztuki nie mają wątpliwości, że budowla pochodzi z wieku XVI.