Chartowo (Poznań)

Na terenie obecnej dzielnicy Poznania o nazwie Chartów istniała kiedyś wieś o tej nazwie. Znajdowała się w miejscu obecnego Osiedla Rusa oraz ulic Chartowskiej i Rogackiej nad strumieniami Chartynią i Piaśnicą. Położona była pomiędzy wsiami Zegrzem, obecną dzielnicą Żegrze, a wsią Kobyle Pole. Wszytkie te miejscowości w wyniku procesów urbanistycznych zostało wchłonięte przez miasto Poznań^[3].

Miejscowość pierwotnie była związana z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od pierwszej połowy XIII wieku i ma średniowieczną metrykę. Po raz pierwszy odnotowana została w łacińskim dokumencie z 1245, według zachowanego rękopisu z XV wieku oraz w 1419, gdzie odnotowano ją jako "Charthowo", 1420 "Chartowo", 1458 "Chartkowo", 1531 "Chartowo"^[3].

Miejscowość była początkowo własnością kościelną należącą do kapituły katedry poznańskiej i była dzierżawiona przez tenutariuszy, a w XVI wieku stała się majętnością lokalnej, wielkopolskiej szlachty z rodu Spławskich. W 1419 miejscowość leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Koronie Królestwa Polskiego. Od 1509 należała do parafii św. Jan koło Poznania^[3].

W 1245 odnotowano majątkowy spór sądowy pomiędzy mieszkańcami Środki koło Poznania, a kapitułą poznańską. Środczanie domagali się na mocy przywileju książęcego pewnego obszaru na pastwiska oraz inne użytki. Biskup wraz z kapitułą katedry poznańskiej uzyskał pełne prawo własności do tego obszaru, na którym znajdowała się wieś Chartowo. Przy okazji sporu opisano granice miejscowości, które zaprzysiężone zostały przez 6 kanoników. Przebiegały od drugiego mostu na rzece Cybinie na drodze do kościoła św. Małgorzaty w Śródce, skąd prowadziły prosto na południe za rzeką Cybiną aż do wzgórza wsi Rataje i dalej na zachód koło wzgórza aż do rzeki Warty^[3].

W 1419 odnotowany został syn Michała Wojciech dziedzic wsi Polne w powiecie kościańskim wikariusz katedry poznańskiej, który oddał kapitule poznańskiej całą wspomnianą wieś w zamian za 1/4 części wsi Chartowo, z wyjątkiem folwarku w Chartowie. W 1420 kapituła katedry poznańskiej oznajmiła, że odkupiła od tegoż Wojciecha wspomnianą 1/4 część Chartowa, zobowiązując się płacić altarii w katedrze poznańskiej co roku 4 grzywny szer. groszy praskich z wsi Sarbinowo koło Kostrzyna w powiecie poznańskim. Gdyby Sarbinowo opustoszało, kapłan będzie płacić ten czynsz z innych dóbr kapitulnych. W 1422 starosta generalny Wielkopolski oznajmił, że wspomniany Wojciech Polny (oryg "Polni") oddał kapitule katedry poznańskiej całą swoją część w Chartowie w zamian za brzeg rzeki Warty wraz z obszarem gruntu, na którym można zbudować młyn, a także place należące do młyna oraz ogród, położony we wsi Koziegłowy, oddalone od Poznania około jedną milę. W 1431 kapituła poznańska zwolniła Mikołaja Ciotczanego kanonika poznańskiego od zapłaty jednej grzywny z czynszu wynoszącego 4 grzywny ze wsi Chartowo, zniszczonej przez wojska przechodzące w czasie wyprawy na Litwę^[3].

W 1453 odnotowano zapust młyna zbożowego zwanego "Łącznym", który ulokowany był koło stawu położonego od strony Chartowa. W 1458 kapituła zezwoliła kanonikowi Stanisławowi z Dobieszewa na wyrąb drzew w Rogalinku koło Mosiny przeznaczonych dla Chartowa. W 1464 kapituła wysłała swoich przedstawicieli do grodu poznańskiego ze skargą na kmieci z Zegrza, którzy m.in. wyrządzili szkody na polach w Chartowie. W 1476 Mikołaj z Książa kanonik gnieźnieński oraz poznański, tenutariusz wsi Gotartowo (obecnie Gortatowo) oskarżył przed oficjałem poznańskim kmieci ze Szczepankowa o zniszczenie i rozgrabienie zabudowań Macieja Słabego zagrodnika w Chartowie^[3].

Źródła historyczne odnotowały także zwykłych mieszkańców wsi. W 1453 kmiecia chartowskiego Macieja. W 1476 kmieci Błażeja Grucza, Piotra Wielobę oraz wspomnianego zagrodnika Macieja Słabego^[3].

W 1482 kapituła katedry poznańskiej wyznaczyła swojego przedstawiciela do wyznaczania granic oraz miedz pomiędzy wsiami Chartowo i Szczepankowo. W 1500 wyznaczono kopce graniczne opustoszałej wsi Chartowo, które jak to odnotowano wcześniej były nie naprawione. W 1482 kapituła poznańska wysłała swych przedstawicieli do starosty wielkopolskiego ze skargą na kmieci z Zegrza o gwałty zadane Mikołajowi Sierpowskiemu, regensowi wsi Chartowo. Kapituła oskarżyła imiennie Jana i Piotra Spławskich ze Spławia koło Poznania oraz kmieci ze Szczepankowa o to, że chcieli zabić wspomnianego regensa wsi Chartowo. W pierwszej połowie XVI wieku wieś wyludniła się. W 1500 wieś odnotowano jako całkowicie opuszczoną, a wszystkie role kmiece i folwarczne regens wydzierżawił ludziom ze Szczepankowa. W 1497 była to kwota dwóch grzywien, w 1499 za 6 wiardunków, a w 1500 za jedną grzywnę. W 1508 wieś ponownie odnotowana jako opuszczona^[3].

Wedłu zapisu z 1516 wieś była całkowicie opuszczona od około 20 lat. Znajdowanło się w niej 6 łanów roli oraz liczne łąki, które wraz z rolami wykorzystywali ludzie ze Szczepankowa, płacąc z nich pewną dziesięcinę. Wyrażono wówczas obawę, że grunty te zagrabią sąsiedzi. W 1531 opuszczona wieś Chartowo graniczyła, jak zeznali poddani z Garaszewa, z Kobylim Polem, Spławiem, Szczepankowem, Zegrzem i św. Janem. Wieś miała 6 kmieci gospodarujących na 6,5 łana i było w niej sołectwo, ale nie odnotowano na ilu łanach. We wsi znajdował się także folwark oraz łąki. Z powodu niezasiedlenia i słabej opieki wieś była spustoszona przez sąsiednią szlachtę. Według zapisu zeznano też, że obecnie Chartowo dzierżył Wincenty Spławski, choć nie wiadomo z jakiego tytułu^[3].

W 1560 tenutariusz wsi Chartowo Siekierzecki pozwał dziedzica wsi Szczepankowo w sprawie o rozgraniczenie. W 1561 dożywotni posiadacze wsi Chartowo zobowiązani zostali do rozgraniczenia tej wsi, położonej pomiędzy wsiami Kobyle Pole, Szczepankowo, Zegrze i św. Jan. W 1561 kapituła poznańska "z powodu licznych krzywd wyrządzonych kościołowi w opuszczonej wsi Chartowo, należącej do kapituły poznańskiej, przez niektórych sąsiadów tej wsi, którzy jej część zagarnęli, a granice zniszczyli lub zmienili, oddaje wieś za zgodą kanonika Wojciecha Rudnickiego w dożywocie kasztelanowi santockiemu Stanisławowi Spławskiemu, jego żonie Annie z Witosławia oraz ich córce Dorocie Spławskiej. Wspomniani dożywotni posiadacze zobowiązani zostali do odzyskania zagrabionych gruntów wsi Chartowo oraz jej rozgraniczenia na swój koszt z sąsiadami: Mikołajem Spławskim dziedzicem w Szczepankowie, wsią wspomnianych dożywotników, a wsią Kobyle Pole, dobrami królewskimi lub ich tenutariuszami w Zegrzu, komandorem klasztoru św. Jana koło Poznania i innych. Wszystko miało nastąpić w prognozowanym okresie dwóch lat. Ponadto Spławscy mieli urządzić w Chartowie na własny koszt folwark z dwoma zagrodnikami. Kapituła zastrzegła dla siebie pastwiska na ugorach oraz czynsz roczny w wysokości 6 grzywien^[3].

Pod koniec XVI wieku leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[4].

Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W XIX wieku zostało rozparcelowane wśród kolonistów niemieckich. W 1921 część gospodarstw nadano powstańcom śląskim, m.in. Wojciechowi Korfantemu. W XIX i XX wieku na terenie obecnego osiedla Rusa znajdował się folwark^[5].

Przed przyłączeniem do Poznania, Chartowo było miejscowością w powiecie poznańskim-wschodnim (na pocz. XX wieku nazwane Kardorf)^[6]. Przyłączone do Poznania w 1940^[7].

Historycznie Chartowo obejmuje teren między Chartynią a ulicą abpa A. Baraniaka, obecnie są to tereny os. Tysiąclecia, wieżowce na os. Rusa, os. Zodiak^[7].

Według danych z powszechnego spisu ludności 30 września 1921 r. wieś Chartowo miała 287 mieszkańców, z których 190 podało narodowość polską, a 97 narodowość niemiecką. 176 osób miało wyznanie rzymskokatolickie i 97 ewangelickie. We wsi znajdowały się 43 budynki mieszkalne^[8].

W 1933 r. rzymskokatoliccy mieszkańcy wsi Chartowo należeli do parafii św. Jana Jerozolimskiego za murami w Poznaniu^[9].

Do lat 70. XX wieku miało częściowo charakter wiejski, później zaczęła powstawać tu zabudowa blokowa (1974 – Osiedle Lecha, 1975 – Osiedle Czecha, 1977 – Osiedle Rusa, 1988 – Zodiak).

Obszar Chartowa w latach 1954–1975 i 1984–1990 należał do dzielnicy Nowe Miasto. W 2019 oddano do użytku park Michała Tomiaka znajdujący się przy podziemnym przystanku tramwajowym Piaśnicka Rynek. Upamiętnia aspiranta strażaka, który zmarł w 2011 po doznaniu rozległych obrażeń w trakcie akcji ratunkowej na terenie budowy linii tramwajowej na Franowo^[10].

Chartowo (Poznań)

Historia

Media

Zobacz też

Galeria zdjęć

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on