Cholmeraktion

Cholmeraktion (niem. Cholmeraktion, Umsiedlung der Ostkolonisten aus dem Cholmer und Lubliner Lande) Akcja chełmska – akcja przesiedleńcza i kolonizacyjna ludności niemieckiej będącej częścią większej akcji zwanej „Heim ins Reich” (pol. „Powrót do Rzeszy”) z terenów ziemi chełmskiej i lubelszczyzny^[1] na tereny III Rzeszy i okupowanej Wielkopolski.

Tereny na Lubelszczyźnie, z których przesiedlano Volksdeutchów do Kraju Warty w miejsca po wysiedlonych Polakach.

Rejestracja Volksdeutchów z ziemi chełmskiej

Przesiedleńcy z Chełmszczyzny (niem. Cholmer Land) witani przez Niemców w okupowanej przez nich wielkopolskiej miejscowości Pniewy. Otrzymywali na powitanie od władz niemieckich portrety z Hitlerem (1940)

Przesiedleńcy otrzymują przydział domów po wysiedlonych Polakach

Przyczyny

Osobne artykuły: Generalny Plan Wschodni i Heim ins Reich.

Jednym z celów polityki nazistowskiej było utworzenie tzw. „Wielkiej Rzeszy Niemieckiej” (niem. Großdeutschland), jednolitej narodowo i zamieszkanej tylko przez czystych rasowo Niemców. Dla jej urzeczywistnienia organizowano przesiedlenia ludności, deklarującej niemieckie pochodzenie tzw. Volksdeutchów z innych państw do III Rzeszy. Jeszcze przed wojną niemieckie organizacje podporządkowane SS prowadziły rejestracje mniejszości niemieckiej mieszkającej na terenach innych państw: w Czechosłowacji, Polsce, krajach bałtyckich, Rosji, Rumunii, na Węgrzech i w Bułgarii. Osoby te po aneksji Polski postanowiono przesiedlić na okupowane terytoria w ramach tzw. akcji „Heim ins Reich” („Dom w Rzeszy”).

Kolejną koncepcją będącą powodem przesiedleń była tzw. Lebensraum, czyli zdobycie tzw. „przestrzeni życiowej” dla Niemców, które było jednym z deklarowanych przez Adolfa Hitlera celów II wojny światowej^[2]. Naziści planowali zdobycie dla Rzeszy terenów po Ural, gdzie po zwycięskiej wojnie miano osiedlić ludzi „krwi czysto nordyckiej”. Aby urzeczywistnić tę ideę prowadzono dwutorowo przesiedlenia Volksdeutschów z terenów innych państw takich jak Rosja, Rumunia czy państwa bałtyckie oraz jednoczesne wysiedlenia ludności etnicznej z terenów państw podbitych i inkorporowanych do Niemiec jak część przedwojennej Polski czy Francji. Największą skalę działalność ta przybrała m.in. w Kraju Warty i Alzacji.

Przebieg akcji

Akcję przesiedleńczą o nazwie Akcja Chełmska prowadzono w okresie od września 1940 do połowy 1941 roku^[3]. W jej ramach przesiedlano kolonistów niemieckich zamieszkałych na terenie ziemi lubelskiej i chełmskiej na teren Wielkopolski, wcielonej do III Rzeszy. Pierwszy transport wyruszył 3 września 1940 roku do Śremu, gdzie dotarł w dniu 27 września 1940 roku. Kolejne transporty kierowano do Gniezna, Środy, Ostrowa, Kalisza, gdzie niemieccy koloniści otrzymywali gospodarstwa z pełnym wyposażeniem po wysiedlonych wcześniej rodzinach polskich^[4][5]. Od strony organizacyjnej przesiedlenia organizowała VoMi w oparciu o dwa lokalne biura w Chełmie i Cycowie, a wysiedlenia przeprowadzał tzw. sztab przesiedleńczy utworzony przy dowódcy SS policji w Lublinie (Umsiedlungsstab, Verbindungsstab für Umsiedlungen beim SS-und Polizeiführer des Distrikts Lublin, Ostlanstrasse 8), na czele którego stał K. Holst^[6].

W sumie okresie 1940-1941 Niemcy przesiedlili 32,9 tys.^[7] Volksdeutschów z czego ok. 19 tys. zostało osiedlonych w Wielkopolsce (zwanej przez Niemców „Krajem Warty”) na gospodarstwach odebranych polskim właścicielom.