Zasłonak grubonogi

Zasłonak grubonogi, zasłonak bydlęcy (Cortinarius bovinus (Fr.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae)^[1].

Zasłonak grubonogi

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gołąbkowce
Rodzina	zasłonakowate
Rodzaj	zasłonak
Gatunek	zasłonak grubonogi
Nazwa systematyczna
Cortinarius bovinus (Fr.) Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 297 (1838) [1836-1838]

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cortinarius, Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go Elias Fries w 1838 r.^[1] Andrzej Nespiak w swojej monografii nadał mu nazwę zasłonak bydlęcy. Władysław Wojewoda w 2003 r. zaproponował bardziej według niego odpowiednią nazwę – zasłonak grubonogi^[2].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 4–10 cm, za młodu jest półkulisty, z czasem staje się wypukły, w końcu płaskołukowaty, czasami z niskim i szerokim garbem. Powierzchnia u młodych owocników jest delikatnie włóknista, u starszych włókienka widoczne są tylko na brzegu. Jest higrofaniczny; w stanie suchym jest matowy i ma barwę jasną, ochrowoobrązową, w stanie wilgotnym jest woskowo błyszczący, czerwono-brązowy i ma prążkowane brzegi. Czasami (rzadko) występują na nim czarniawe plamy. Brzegi są jaśniejsze^[3].

Blaszki

Średnio gęste lub rzadkie, szerokie, przy trzonie mniej lub silniej wykrojone ząbkiem. Początkowo jasnobrązowe, potem ciemnoczerwonobrązowe do czekoladowobrązowych. Ostrza jaśniejsze^[3].

Trzon

Wysokość 4–10 cm, grubość 0,9–1,5 cm na szczycie i 4 cm u podstawy. Podstawa zgrubiała lub szerokobulwiasta. Powierzchnia u młodych owocników włóknista i biaława, u starszych szara. Otoczony jest średniej grubości osłoną, początkowo białawą lub szarobiaławą, potem szarobrązową. Tworzy ona częściowy pas na trzonie, z czasem zanikający. U podstawy trzonu białwa grzybnia^[3].

Miąższ

Miąższ szarobrązowy do czekoladowobrązowego. Zapach niewyraźny lub nieco podobny do zapachu rzodkwi^[3].

Cechy mikroskopowe

Zarodniki o kształcie od elipsoidalnego do migdałowatego, zaokrąglonym wierzchołku i rozmiarach 6–8 × 5,7–6,6 μm. Są ciemnobrązowe, dość silnie amyloidalne, o powierzchni umiarkowanie brodawkowatej. Strzępki tramy blaszek o barwie blado oliwkowożółtawej do oliwkowobrązowej, często z ziarnistą zawartością i gładką powierzchnią. Strzępki krawędzi blaszek mniej lub bardziej barwne, czasami ciemne. Występują w nich oprócz podstawek prawie zróżnicowane w kształcie (nitkowate do gruszkowatych) komórki brzeżne o ciemnych ścianach i rozmiarach 10–65 × 4–15 μm. Podstawki 4-zarodnikowe, o rozmiarach 31–45 × 8–10 μm. Strzępki skórki mają szerokość 3–10 μm, są bladooliwkowobrązowe, mają gładkie ściany, często drobno i gęsto pigmentowane. W miąższu występują słabo zróżnicowane komórki o rozmiarach 25 × 30 μm. Na przegrodach strzępek występują sprzążki^[3].

Gatunki podobne

E. M. Fries zostawił tylko skrótową diagnozę Cortinarius bovinus. Opisał go jako silny, mięsisty i higrofaniczny grzyb, w stanie wilgotnym mający błyszczącą cynamonową powierzchnię, w stanie suchym żółtobrązową. Blaszki według Friesa są szerokie i grube, a trzon białawy, dołem szarawy. Później pisał, że grzyb ten rośnie w iglastych lasach wokół Uppsali. Nie zostawił jednak żadnego rysunku. Obecnie do opisu Friesa pasuje wiele gatunków zasłonaków. W lasach wokół Uppsali występuje jednak (rzadko) gatunek morfologicznie podobny do opisanego powyżej przez Mycobank, należy więc sądzić, że to ten grzyb został opisany przez M. Friesa jako C. bovinus^[3]. Podobne są C. bovinatus, C. oulankaënsis i C. bovinaster, mają jednak bardziej szaro brązowy kapelusz. Podobne mogą być także C. impennoides, C. fuscobovinus, C. fuscobovinaster i C. subbalaustinus^[3]. Jak dotąd jednak żadnego z tych gatunków nie notowano w Polsce^[2], tak więc identyfikacja C. bovinus na terenie Polski nie powinna budzić wątpliwości.

Występowanie i siedlisko

Zasłonak grubonogi notowany jest głównie w Europie, poza nią podano jego stanowiska tylko w Korei i Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie^[4]. W piśmiennictwie naukowym do 2003 r. podano 4 stanowiska na terenie Polski^[2]. W całej Europie jest rzadki, częściej spotykany na południu, w miarę posuwania się na północ coraz rzadszy^[3].

Grzyb mikoryzowy. Rośnie na ziemi, wśród traw w różnego typu lasach, zwłaszcza pod grabami, świerkami i sosnami^[2]. Szczególnie występuje w górskich lasach świerkowych na podłożu wapiennym. Pojawia się od sierpnia do października^[3].