Czernidłaczek gromadny

Czernidłaczek gromadny (Coprinellus disseminatus (Pers.) J.E. Lange) – gatunek grzybów należący do rodziny kruchaweczkowatych (Psathyrellaceae)^[1].

Czernidłaczek gromadny

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	kruchaweczkowate
Rodzaj	czernidłaczek
Gatunek	czernidłaczek gromadny
Nazwa systematyczna
Coprinellus disseminatus (Pers.) J.E. Lange Dansk bot. Ark. 9 (no. 6): 93 (1938)

Gromadny sposób owocnikowania Coprinellus disseminatus

Hymenofor Coprinellus disseminatus

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Coprinellus, Psathyrellaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Takson po raz pierwszy zdiagnozował i opisał w 1774 r. Jacob Christian Schäffer, nadając mu nazwę Agaricus pallescens. W roku 1800, Christiaan Hendrik Persoon przemianował takson, nadając mu nazwę Agaricus disseminatus. W 1821 r. Samuel Frederick Gray przeniósł go do rodzaju Coprinus nadając nazwę Coprinus disseminatus. W 1938 r. Jakob Emanuel Lange umieścił go w rodzaju Coprinellus jako Coprinellus disseminatus. Prowadzone w latach 90. XX wieku badania filogenetyczne ostatecznie potwierdziły tę nazwę^[2]. Niektóre synonimy naukowe^[3]:

• Agaricus disseminatus Pers. 1801
• Agaricus disseminatus var. disseminatus Pers. 1801
• Agaricus striatus Bull. 1702
• Coprinarius disseminatus (Pers.) P. Kumm. 1871
• Coprinus disseminatus (Pers.) Gray 1821
• Psathyrella disseminata (Pers.)Quél 1872
• Pseudocoprinus disseminatus (Pers.) Kühner 1928

Nazwę polską czernidłak gromadny nadali w 1968 r. Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda^[4], jednakże po potwierdzeniu filogenetycznym przynależności do rodzaju Coprinellus, nazwa polska stała się niespójna z nazwą naukową. W 2025 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała nazwę czernidłaczek gromadny^[5]. Jest spójna z nazwą naukową.

Morfologia

Kapelusz

O średnicy 1–1,5 cm, u młodych owocników barwy kremowej, jasnoochrowej, szarożółtej, beżowej, ochrowożółtawej, o kształcie dzwonkowatym, naparstkowatym. U dojrzałych owocników szary w różnych odcieniach, szeroko dzwonkowaty. W odróżnieniu od niektórych gatunków czernidłaka (Coprinus), nie rozpływający się. Powierzchnia kapelusza jest drobno pofałdowana promieniście, sucha i matowa^[6].

Hymenofor

Blaszkowy, z blaszkami szeroko rozstawionymi^[7][6] (według niektórych źródeł są gęsto rozstawione^[8]), prosto przyrośniętymi do trzonu. Barwa blaszek na początku biała, następnie w odcieniu szarofioletowym lub ochrowym, u starszych owocników są ciemne, prawie czarne^[6][7]. Pod lupą można zobaczyć na kapeluszu (oglądając pod światło) drobniutkie włoski^[9].

Trzon

Długości 4–5 cm, średnicy około 0,1 cm, barwy białawej, lekko higrofaniczny, cylindryczny, często wygięty^[6].

Miąższ

Barwy białawej, bardzo cienki, o łagodnym smaku i lekko grzybowym zapachu^[6].

Wysyp zarodników

Czarny. Zarodniki mają wymiary około 8-9 × 6-8 µm, są elipsoidalne, gładkie^[8].

Gatunki podobne

• Kruchaweczka najmniejsza (Psathyrella pygmaea) – nie posiada na kapeluszu włosków^[9].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej Środkowej i Południowej, Europie, Azji, na Nowej Zelandii i Hawajach^[10]. W Polsce jest bardzo pospolity^[4].

Saprotrof^[4]. Jego owocniki wyrastają gromadnie, tworząc gęste kobierce. Grzyby tego gatunku żyją w martwym drewnie próchniejących pni, czasem także znajdujących się pod powierzchnią gleby. Owocniki pojawiają się od maja do listopada, zazwyczaj kilkukrotnie na tym samym stanowisku w ciągu jednego sezonu^[11]. Zdarza się, że owocniki tego grzyba wyrastają masowo również na żywych jeszcze pniach starych drzew, tuż nad ziemią lub nawet metr powyżej^[9].

Znaczenie

Grzyb jadalny i nieszkodliwy, lecz niewart rozważania ze względu na mały rozmiar^[12][13]. Z tego powodu jest często określany jako grzyb niejadalny^{[8][7][6][11]}.