Czubajnik czerwieniejący

Czubajnik czerwieniejący (Chlorophyllum rhacodes (Vittad.) Vellinga) – gatunek grzybów z rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)^[1].

Czubajnik czerwieniejący

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	pieczarkowate
Rodzaj	czubajnik
Gatunek	czubajnik czerwieniejący
Nazwa systematyczna
Chlorophyllum rhacodes (Vittad.) Vellinga 2002 Mycotaxon 83: 416 (2002)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Chlorophyllum, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1835 r. Carlo Vittadini nadając mu nazwę Agaricus rachodes. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadała mu w 2002 r. Else Vellinga przenosząc go do rodzaju Chlorophyllum^[1].

Synonimy naukowe według Index Fungorum^[2]:

• Agaricus procerus b rhacodes (Vittad.) Rabenh. 1844
• Agaricus rhacodes Vittad. 1835
• Agaricus rhacodes Vittad. var. candidus Bagl. 1886
• Lepiota procera var. rhacodes (Vittad.) Massee 1893
• Lepiota rhacodes (Vittad.) Quél. 1872
• Lepiota rhacodes f. riograndensis Rick 1937
• Lepiotophyllum rhacodes (Vittad.) Locq. 1942
• Leucocoprinus rhacodes (Vittad.) Pat. 1900
• Macrolepiota rhacodes (Vittad.) Singer 1951
• Mastocephalus rhacodes (Vittad.) Kuntze 1891

Dawną polską nazwę, czubajka czerwieniejąca nadał Franciszek Błoński w 1890 r., wówczas bowiem gatunek ten zaliczany był do rodzaju Macrolepiota (czubajka)^[3]. W 2002 r. został przeniesiony do rodzaju Chlorophyllum, tak więc nazwa podana przez F. Błońskiego jest już niespójna z nową nazwą naukową^[1]. W niektórych atlasach grzybów jest opisywany jako kumulatka obszarpana, brak jednak potwierdzenia tej nazwy w opracowaniach naukowych. W 2015 r. grupa mykologów w publikacji Karasińskiego i in. zaproponowała nazwę czubajnik czerwieniejący^[4], a jej używanie Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała w 2021 r.^[5]

W niektórych opisach funkcjonuje nazwa Chlorophyllum rachodes jednak jest ona błędem w pisowni popełnionym przez autora taksonu^[1][6].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 8–15 cm, u młodych owocników kulisty, u starszych parasolowaty. Skórka ma kolor szarobrązowy lub brązowy i pokryta jest włóknistymi, okółkowo ustawionymi, brunatnymi, ciemniejszymi i wyraźnie odstającymi łuskami^[7].

Blaszka

Białe, czasami są na nich krople cieczy, po wyschnięciu zmieniają barwę na oliwkowozieloną. Pod wpływem nacisku czerwienieją^[8].

Trzon

Wysokość do 15 cm, grubość 1–1,5 cm. U podstawy rozszerza się w kształt bulwy; prawie gładki, początkowo koloru białego, z czasem staje się bardziej brązowy, bez śladu pręgowań. Pod kapeluszem biały pierścień, który daje się przesuwać wzdłuż trzonu. Po uszkodzeniu barwi się na czerwonawo^[7].

Miąższ

Białawy, po uszkodzeniu zmienia kolor na pomarańczowoochrowy. W smaku łagodny, bez zapachu^[7].

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, o rozmiarach 9–12 × 6–7 μm^[7].

Gatunki podobne

• tzw. pieczareczka dziewczęca (pieczareczka żółknąca, Leucoagaricus nympharum), o bardziej wysmukłym i delikatnym owocniku pokrytym białymi łuseczkami. Różni się też miąższem, który jest biały i po uszkodzeniu zmienia barwę tylko nieznacznie (lekko czerwienieje)^[7].
• czubajka kania (Macrolepiota procera). Ma trzon z zygzakowatym wzorem i jej miąższ nie zmienia barwy po uszkodzeniu, a łuski na kapeluszu nie są tak odstające^[8].
• czubajka gwiaździsta (Macrolepiota konradii). Jest mniejsza, jej kapelusz na środku nie jest postrzępiony, łuski są przylegające, zaś powierzchnia trzonu jest jasnobrązowa i pokryta drobnymi łuseczkami. Miąższ w trzonie początkowo różowieje, później brązowieje, ale powoli^[9].
• Chlorophyllum molybdites (sinoblaszek trujący). Jest silnie trujący. Gatunek ten dotąd w Polsce nie występował, ale zaczyna się w Europie rozprzestrzeniać^[10].
• Bardzo często mogą być z nią mylone inne grzyby z rodzaju Chlorophyllum np. czubajnikiem ogrodowym^[5] (Chlorophyllum brunneum), (dawniej czubajka czerwieniejąca odmiana ogrodowa lub czeska), czubajnikiem ponurym^[5] (Chlorophyllum olivieri) i Chlorophyllum venenatum, z których pierwszy i ostatni są grzybami trującymi^[11].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Nowej Zelandii^[12]. W Europie Środkowej jest pospolity^[8], w Polsce również^[9].

Naziemny grzyb saprotroficzny^[3]. Rośnie na brzegach lasów, w parkach i na polanach śródleśnych w lasach liściastych i iglastych^[7].

Znaczenie

Grzyb jadalny^[7], jednak mało smaczny. Nie posiada tak charakterystycznego aromatu, jak czubajka kania. Przez grzybiarzy często jednak bywa z nią mylona. U niektórych wrażliwych osób powoduje przejściowe dolegliwości żołądkowo-jelitowe^[9]. Z uwagi na podobieństwo do trujących gatunków odradza się jej zbieranie^[11].