Deportacje Żydów francuskich do Sobiboru

Deportacje Żydów francuskich do Sobiboru – wywózki Żydów francuskich do obozu zagłady w Sobiborze przeprowadzone przez okupantów niemieckich między 4 a 25 marca 1943 roku. Z obozu w Drancy pod Paryżem odprawiono wtedy cztery transporty, w których znalazło się około 4 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci. Ocalało zaledwie jedenaścioro.

Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze. Kamień przy Alei Pamięci upamiętniający jedną z rodzin przywiezionych z obozu w Drancy

Geneza

27 marca 1942 roku z okupowanej Francji odszedł pierwszy transport do obozu zagłady^[1]. Rząd Vichy starał się w miarę możliwości chronić przed deportacjami Żydów posiadających obywatelstwo francuskie, a jednocześnie aktywnie współpracował z Niemcami przy deportacjach Żydów obcego pochodzenia^[2][3]. Łącznie w latach 1942–1944 wywieziono z Francji około 76 tys. Żydów. Około jedna czwarta ofiar posiadała francuskie paszporty^[4].

Żydów francuskich zazwyczaj mordowano w obozie Auschwitz-Birkenau, będącym głównym miejscem eksterminacji Żydów europejskich. W marcu 1943 roku Niemcy skierowali jednak kilka transportów do Sobiboru – jednego z trzech ośrodków zagłady utworzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Prawdopodobnie decyzję tę podjęto ze względu na trudności, z którymi w tym okresie borykał się obóz oświęcimski: trwającą rozbudowę komór gazowych i krematoriów, wielką epidemię tyfusu, napływ licznych transportów z Grecji i getta Theresienstadt^[5][6].

Przebieg deportacji

W marcu 1943 roku z obozu przejściowego w Drancy pod Paryżem odeszły do Sobiboru cztery transporty, w których znalazło się około 4 tys. Żydów^[7]. Wśród deportowanych było m.in. 1182 obywateli francuskich, 1168 żydowskich emigrantów z Polski, żydowscy emigranci z Austrii, Niemiec, Holandii, Rosji, a nawet z Turcji i Holenderskich Indii Wschodnich^[8]. Dużą grupę ofiar stanowili mieszkańcy Marsylii, których Niemcy i ich francuscy kolaboranci zatrzymali pod koniec stycznia 1943 roku w wyniku operacji „Tiger”^[7].

Transporty z Francji do Sobiboru w marcu 1943 r.

Nr transportu	Data wyjazdu	Liczba deportowanych	Uwagi
50.	4 marca	1024 osób	Wśród deportowanych znalazło się 377 Żydów polskich, 268 niemieckich, 99 austriackich, 91 rosyjskich, 30 holenderskich. Pozostali byli prawdopodobnie obywatelami francuskimi[6]. Większość deportowanych stanowili Żydzi z Marsylii, zazwyczaj nieposiadający francuskich paszportów, których zatrzymano pod koniec stycznia 1943 roku[7].
51.	6 marca	999 osób	Wśród deportowanych znalazło się 926 mężczyzn w wieku 16–65 lat, przywiezionych z obozów w Gurs i Nexon, a także 39 kobiet i 34 mężczyzn z obozu w Drancy[6]. Dominowali wśród nich mieszkańcy Marsylii, zazwyczaj nieposiadający francuskich paszportów[7].
52.	23 marca	1000 osób	Wśród deportowanych znalazło się 640 mężczyzn i 360 kobiet[6]. Dominowali wśród nich mieszkańcy Marsylii[7]. Około 700 deportowanych posiadało obywatelstwo francuskie[6] – większość pochodziła z francuskiej Algierii, pozostali zazwyczaj z Tunezji i Maroka[7]. Był to pierwszy przypadek deportacji do obozu zagłady tak licznej grupy obywateli francuskich[7].
53.	25 marca	1000 osób	Wśród deportowanych znalazło się 580 Żydów francuskich, 114 polskich, 56 węgierskich, 49 rosyjskich oraz 29 niemieckich[9]. Podobnie jak w przypadku poprzedniego transportu dominowali wśród nich mieszkańcy Marsylii pochodzący z francuskich kolonii w Afryce Północnej[7]. W transporcie znalazła się także grupa mieszkańców Paryża zatrzymanych 11 lutego 1943 roku oraz kilkudziesięciu mieszkańców Lyonu zatrzymanych 9 lutego 1943 roku[9].

Wszystkie francuskie transporty przechodziły selekcję w Lublinie^[7], a według innych źródeł – na rampie kolejowej w Sobiborze^[10]. Niewielką liczbę Żydów, zazwyczaj mężczyzn zdolnych do pracy fizycznej, wyłączano wówczas z transportów i osadzano w obozie koncentracyjnym na Majdanku lub w obozie pracy na tzw. starym lotnisku w Lublinie (Flugplatz)^[11]. Z ostatniego transportu wyselekcjonowano natomiast piętnastu więźniów do pracy w obozie sobiborskim^[9]. Spośród około czterech tysięcy Żydów deportowanych z Drancy do dystryktu lubelskiego wyzwolenia doczekało zaledwie jedenastu, przy czym spośród tych, których osadzono w samym Sobiborze, przeżyło tylko dwóch – Josef Duniec i Antonius Bardach (obaj pochodzili z Polski)^[8].

Fakt kierowania do Sobiboru transportów z Francji odnotowano w raportach wywiadu Armii Krajowej^[12].