Elżbieta York

Elżbieta York (ur. 11 lutego 1465^[1][2] lub 1466^[3] w Westminsterze, zm. 11 lutego 1503^[4]) – królowa Anglii od 1486 r. jako żona Henryka VII.

Elżbieta York

królowa Anglii
Okres	od 18 stycznia 1486 do 11 lutego 1503
Jako żona	Henryka VII Tudora
Koronacja	25 listopada 1487
Poprzedniczka	Anna Neville
Następczyni	Katarzyna Aragońska
Dane biograficzne
Dynastia	Yorkowie
Data urodzenia	11 lutego 1465 lub 1466
Data śmierci	11 lutego 1503
Miejsce spoczynku	Opactwo Westminsterskie
Ojciec	Edward IV York
Matka	Elżbieta Woodville
Mąż	Henryk VII Tudor
Dzieci	Artur Tudor, Małgorzata Tudor, Henryk VIII Tudor, Elżbieta Tudor, Maria Tudor, Edmund Tudor, książę Somerset, Edward Tudor (?), Katarzyna Tudor
Odznaczenia

Jedyna królowa, która była jednocześnie córką, siostrą, bratanicą, żoną oraz matką króla Anglii^[5].

Jedna z niewielu królewskich małżonek, które zapisały się w pamięci angielskich poddanych z przydomkiem dobrej królowej – dobra królowa Elżbieta^[6].

Według tradycji wizerunek królowej Elżbiety jest pierwowzorem damy kier w angielskiej talii kart do gry^[7][8].

Dzieciństwo i młodość

Elżbieta była najstarszym dzieckiem króla Edwarda IV i Elżbiety Woodville. Małżeństwo jej rodziców wywołało skandal, ponieważ jej matka nie pochodziła z rodziny królewskiej. Związek jej rodziców stał się jedną z przyczyn konfliktu pomiędzy dotychczasowym doradcą króla Ryszardem Neville a Edwardem IV.

W 1470 r. na Anglię najechała Małgorzata Andegaweńska, która połączywszy swe siły z Ryszardem Neville oraz wujem Elżbiety Jerzym księciem Clarence, zamierzała strącić z tronu Edwarda IV^[9]. Elżbieta Woodville wraz ze swoją matką Jakobiną oraz trzema córkami: Elżbietą, Marią i Cecylią została zmuszona do schronienia się w Opactwie Westminsterskim^[9]. Tam na świat przyszedł następca tronu Anglii Edward V^[9]. W tym czasie król Edward IV i Anthony Woodville uciekli przez Niderlandy do Flandrii. Król Edward IV odzyskał władzę w połowie 1471 r.^[9]

W 1477 r. razem z matką i ciotką, Elżbietą York, księżną Suffolk została Damą Orderu Podwiązki. Po śmierci ojca w 1483 r. Elżbieta razem z młodszym rodzeństwem została uznana za nieślubne dziecko (Edward miał przed ślubem z Elżbietą ożenić się z lady Eleonorą Talbot) i odsunięta od dziedziczenia^[10]. Jej bracia – Edward V i Ryszard zaginęli (zginęli?) w niewyjaśnionych okolicznościach^[10].

Na tron wstąpił jej stryj Ryszard III a Elżbieta wraz z matką i żyjącymi siostrami: Cecylią, Anną, Katarzyną i Brygidą schroniła się ponownie w Opactwie Westminsterskim. Około kwietnia 1484 r. Elżbieta Woodville pogodziła się z Ryszardem III w efekcie czego Elżbieta opuściła opactwo^[11].

Kiedy w 1485 r. Ryszardowi zmarła żona Anna Neville, pojawiły się pogłoski, że Ryszard planuje ślub z Elżbietą^[11].

Te plotki wzbudziły zaniepokojenie na kontynencie, gdzie przebywał Henryk Tudor, 2. hrabia Richmond, od 1471 r. kandydat stronnictwa Lancasterów na króla Anglii. Jego własne prawa do tronu były dość nikłe – jego matka, Małgorzata Beaufort, pochodziła od Jana, 1. hrabiego Somerset, nieślubnego syna Jana z Gandawy, młodszego syna Edwarda III. Hrabia Somerset został wprawdzie uznany za legalnego syna, ale odsunięty od dziedziczenia. Stąd, aby wzmocnić pretensje Henryka, jego zwolennicy zaplanowali małżeństwo pretendenta z Elżbietą, co pogodziłoby zwaśnione rody Lancasterów i Yorków. Dlatego Henryk po wstąpieniu na tron zatuszował sprawę nieprawomocności małżeństwa Edwarda IV i Elżbiety Woodville, gdyż to osłabiało jego i tak niezbyt mocną pozycję.

Tymczasem obawy Henryka okazały się płonne, ponieważ Ryszard nie miał raczej zamiaru poślubiać bratanicy^[12]. XVII-wieczny kronikarz sir George Buck twierdził jednakże, że widział list Elżbiety do księcia Norfolk, w którym deklarowała ona miłość do Ryszarda i chęć poślubienia króla^[13]. Jeśli korespondencja Elżbiety istniała jeszcze w XVII w., to później zaginęła^[12]. Nie wiadomo więc, na ile to wyznanie, jeśli list był autentyczny, można uznać za wyraz uczuć Elżbiety, a na ile za efekt działań jej matki, dążącej do wprowadzenia córki na tron, obojętnie przy boku jakiego króla^[12].

Jeśli nawet istniały plany poślubienia Ryszarda przez Elżbietę, to Henryk Tudor je udaremnił. W sierpniu 1485 r. wylądował w Walii i 22 sierpnia, dzięki zdradzie w szeregach Ryszarda, wygrał bitwę pod Bosworth. Ryszard poległ, zaś Henryk koronował się w Westminsterze.

Królowa Anglii

Według tradycji portret królowej Elżbiety posłużył za wzór damy kier w angielskiej talii karcianej

Nowy król zwlekał jednak z zawarciem małżeństwa i dopiero petycja Parlamentu doprowadziła do ślubu Henryka i Elżbiety 18 stycznia 1486^[14], aczkolwiek Henryk dalej odwlekał koronację żony, która odbyła się dopiero 25 listopada 1487^[15] Elżbieta Woodville nie brała udziału w tej uroczystości^[15].

Ustawa, na mocy której Elżbieta i jej rodzeństwo zostały uznane za dzieci nieślubne, została uchylona przed zawarciem małżeństwa z Henrykiem VII^[14].

Elżbieta nie miała wpływu na sprawy polityczne. Realna władza na dworze królewskim należała do matki króla, Małgorzaty Beaufort, co nie podobało się matce Elżbiety i m.in. to było przyczyną konfliktu pomiędzy Elżbietą Woodville a Henrykiem VII^[14].

Królowa Elżbieta przebywała głównie w Greenwich, gdzie jej własnością była posiadłość Placentia^[16]. Była powszechnie uznawana za atrakcyjną, inteligentną, pełną wdzięku królową, która łagodziła spory w rodzinie^[17].

W czerwcu 1492 r. zmarła Elżbieta Woodville, natomiast z powodu zaawansowanej ciąży Elżbieta nie wzięła udziału w skromnym pogrzebie swojej matki^[18]

Perkin Warbeck w latach 90. XV wieku podawał się za jej młodszego brata, księcia Ryszarda i zgłaszał swe pretensje do tronu Anglii jako ocalały syn Edwarda IV, natomiast nie zapytano królowej Elżbiety, czy rozpoznaje w nim swego brata^[14].

Henryk i Elżbieta tworzyli raczej zgodne i szczęśliwe małżeństwo^[19]. Królowa regularnie zachodziła w ciążę, rodząc trzech synów i cztery córki. Ciosem dla królowej była śmierć najstarszego syna Artura w 1502 r.^[20] Elżbieta zmarła rok później w dniu swoich 37 urodzin^[4][21], wskutek gorączki poporodowej, wkrótce po narodzinach ostatniego dziecka^[4]. Z natury skąpy Henryk wyprawił żonie wspaniały pogrzeb, godny królowej. Elżbieta została pochowana w katedrze westminsterskiej, w kaplicy zwanej Lady Chapel. W 1509 r. dołączył do niej król Henryk.

Genealogia

Wywód przodków i potomstwo Elżbiety z Yorku według Charlesa Cawleya^[22]

Ryszard, książę Yorku ur. 21 IX 1411 zm. 30 XII 1460

Cecylia Neville, hrabianka Westmorelandu ur. 3 V 1415 zm. 31 V 1495

Ryszard Wydeville, hrabia Rivers ur. ok. 1405 zm. 12 VIII 1469

Jakobina Luksemburska ur. 1416-1417 zm. 30 V 1472

Edward IV ur. 28 IV 1442 zm. 9 IV 1483

Elżbieta Woodville ur. 1437 zm. 8 VI 1492

		Henryk VII Tudor ur. 28 I 1457 zm. 21 IV 1509 OO 18 I 1486		Elżbieta York (ur. 11 II 1466, zm. 11 II 1503)
Artur, książę Walii ur. 20 IX 1486 zm. 2 IV 1502		Małgorzata, królowa Szkocji, hrabina Angus ur. 28-29 XI 1489 zm. 18 X 1541		Henryk VIII, książę Yorku, król Anglii ur. 28 VI 1491 zm. 28 I 1547		Elżbieta ur. 2 VII 1492 zm. 14 IX 1495		Maria, królowa Francji, księżna Suffolk ur. 28 III 1496 zm. 25 VI 1533
Edmund, książę Somerset ur. 21 II 1499 zm. 19 VI 1500		Edward ? ur. ? zm. ?		Katarzyna ur. 1 II 1503 zm. 2 II 1503

Elżbieta w literaturze

Elżbieta z Yorku jest tytułową bohaterką współczesnej sobie ballady The song of Lady Bessy, napisanej prawdopodobnie przez Humphreya Breretona z Cheshire^[23][24][25] oraz tragedii The English princess; or, The death of Richard the III Johna Carylla, wystawionej po raz pierwszy w 1667 r. w Duke of York's Theatre^[26][27], a także powieści Philippy Gregory The White Princess.