Karty

Karty do gry – papierowe lub plastikowe przybory do gier karcianych.

Prawdopodobnie były już znane w Chinach przed X wiekiem. Powstały na skutek przeniesienia na papier notacji używanej w czasie gry w kości; niektóre karty wywodzą się także z chińskich papierowych pieniędzy – uważa się^[kto?], że w najstarszych grach używano prawdziwych banknotów.

Do Europy karty trafiły około XIV w. i zostały spopularyzowane po rozpowszechnieniu się druku wynalezionego przez Johannesa Gutenberga. Już w 1329 roku, za papieża Jana XXII, synod w Würzburgu wydał zakaz uprawiania hazardu, w tym gry w karty, w kości, szachy i w kule^[1].

Wykonuje się je z kilku warstw papieru, od lat 90. XX wieku powlekanego cienką warstwą plastiku. Wykonuje się także karty o mniejszych wymiarach, wygodne przy stawianiu pasjansów, oraz większe, lepiej widoczne na scenie w czasie pokazów. Dziś standardowe wymiary karty wynoszą 88 × 57 mm.

Skład talii

W taliach typu francuskiego

Standardowy zestaw kart do gry (talia) zawiera 52 / 56 prostokątne karty o wymiarach 63 × 88 milimetrów (karty do pokera), 57 × 88 milimetrów (karty do brydża) lub 60 × 113 milimetrów (karty do tarota) w 4 kolorach:

• pik lub wino (z jęz. francuskiego „pique”^[2] – grot, również: wino; ang. Spades)
• kier lub czerwo (z jęz. francuskiego „cœur”^[2] – serce, również: czerwień; ang. Hearts)
• trefl lub żołądź, na południu też krajc (z jęz. francuskiego „trèfle”^[2] – koniczyna, również: żołądź; ang. Clubs)
• karo lub dzwonek (z jęz. francuskiego „carreau”^[2] – czworokątny, również: dzwonek; ang. Diamonds)

• 
  Pik
• 
  Kier
• 
  Trefl
• 
  Karo

W talii znajdują się także dwa jokery – czerwony i czarny, albo dwadzieścia dwa taroki, w tym jeden joker.

Każdy z kolorów posiada 9 / 10 kart numerowanych od 1 / 2 do 10, oraz (gdy nie ma 1) dodatkową kartę – As (ang. Ace, niem. Ass, ros. Туз, fr. 1)

Oraz 3 / 4 figury:

• Walet (ang. Jack, niem. Bube, fr. Valet, ros. Валет)
• Jeździec (Knight), występuje tylko w tarocie
• Dama (ang. Queen, niem. i fr. Dame, ros. Дама)
• Król (ang. King, niem. König, fr. Roi, ros. Король)

co daje 13 / 14 kart jednego koloru. Pogrubione cechy odnoszą się do taroku.

Oznaczenia/Wartość	polskie	angielskie	niemieckie	francuskie	szwedzkie	holenderskie	rosyjskie i ukraińskie
As	A	A	A	1	E	A	Т
Król	K	K	K	R	K	H	К
Dama	D	Q	D	D	D	V	Д
Walet	W	J	B	V	Kn	B	В

Figury według starszeństwa

F	As	Król	Dama	Jeździec	Walet

Inne

F	Joker	Dziesiątka

Taroki

W taliach typu niemieckiego

Osobny artykuł: Karty niemieckie.

Standardowy zestaw kart do gry (talia) zawiera 40 / 36 / 32 prostokątne karty w 4 kolorach:

• 
  Wino (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest pik)
• 
  Czerwień (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest kier)
• 
  Żołądź (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest trefl)
• 
  Dzwonek (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest karo)

Każdy kolor posiada 6 / 5 / 4 blotki numerowane od 5 / 6 / 7 do 10

oraz 4 figury:

Figury według starszeństwa

N
	Tuz (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest as)	Król (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest król)	Wyżnik niem. Ober (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dama)	Niżnik niem. Unter (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest walet)

Inne

N
	Dziesiątka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dziesiątka)

W taliach typu polskiego

Osobny artykuł: Karty polskie.

Standardowy zestaw kart do gry (talia) zawiera 40 / 36 / 32 prostokątne karty w 4 kolorach:

• 
  Wino (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest pik)
• 
  Czerwień (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest kier)
• 
  Żołądź (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest trefl)
• 
  Dzwonek (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest karo)

Każdy kolor posiada 7 blotek numerowanych od 3 do 9

oraz 5 figury:

Figury według starszeńtwa

PL
	Tuz (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest as)	Kralka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dziesiątka)	Król (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest król)	Wyżnik (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dama)	Niżnik (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest walet)

W taliach typu szwajcarskiego

Osobny artykuł: Karty szwajcarskie do gry.

Standardowy zestaw kart do gry (talia) zawiera 36 / 48 prostokątne karty w 4 kolorach:

• 
  Tarcza (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest pik)
• 
  Róża (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest kier)
• 
  Żołądź (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest trefl)
• 
  Dzwonek (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest karo)

Każdy kolor posiada 7 / 4 blotki numerowane od 3 / 6 do 9

oraz 5 figury:

Figury według starszeństwa

S
	Tuz (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest as)	Król (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest król)	Wyżnik (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dama)	Niżnik (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest walet)	Chorągiew (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dziesiątka)

W taliach typu łacińskiego

Osobny artykuł: Karty łacińskie.

W taliach podtypu północnowłoskiego

Zobacz więcej w artykule Karty łacińskie, w sekcji Podtyp Północnowłoski.

Standardowy zestaw kart do gry (talia) zawiera 40 / 52 prostokątne karty w 4 kolorach:

• 
  Miecz (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest pik)
• 
  Kielich (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest kier)
• 
  Maczuga (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest trefl)
• 
  Moneta (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest karo)

Każdy kolor posiada 7 / 10 blotek numerowanych od 1 do 7 / 10

oraz 3 figury:

Figury według starszeństwa

W
	Król (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest król)	Jeździec (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dama)	Walet (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest walet)

Inne

W
	Jedynka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest as)	Dziesiątka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dziesiątka)

W taliach typu: południowowłoskiego, hiszpańskiego i u Rdzennych Amerykanów

Zobacz więcej w artykule Karty łacińskie, w sekcji Podtyp Południowowłoski, Hiszpański i Rdzennych Amerykanów.

Standardowy zestaw kart do gry (talia) zawiera 40 / 48 prostokątne karty w 4 kolorach:

• 
  Miecz (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest pik)
• 
  Kielich (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest kier)
• 
  Maczuga (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest trefl)
• 
  Moneta (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest karo)

Każdy kolor posiada 7 / 9 blotek numerowanych od 1 do 7 / 9

oraz 3 figury:

Figury według starszeńtwa

H
	Król (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest król)	Jeździec (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dama)	Walet (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest walet)

H
	Jedynka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest as)	Dziesiątka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dziesiątka)

W taliach podtypu portugalskiego

Zobacz więcej w artykule Karty łacińskie, w sekcji Podtyp Portugalski.

Standardowy zestaw kart do gry (talia) zawiera 48 prostokątne karty w 4 kolorach: Miecz, Kielich, Maczuga, Moneta

Każdy kolor posiada 8 blotek numerowanych od 2 do 9

oraz 4 figury:

Figury według starszeństwa

P
	Smok (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest as)	Król (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest król)	Jeździec (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dama)	Księżniczka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest walet)

W taliach podtypu japońskiego

Zobacz więcej w artykule Karty łacińskie, w sekcji Podtyp Japoński.

W taliach tarotowych

Osobny artykuł: Tarot.

Standardowy zestaw kart do gry (talia) zawiera 56 prostokątnych kart w 4 kolorach:

T
T	Miecz (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest pik)	Kielich (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest kier)	Maczuga (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest trefl)	Moneta (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest karo)

Każdy kolor posiada 10 blotek numerowanych od 1 do 10

oraz 4 figury:

Figury według starszeństwa

T
	Król (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest król)	Dama (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dama)	Jeździec (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dama)	Walet (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest walet)

Inne

W
	Głupiec (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest joker)	Jedynka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest as)	Dziesiątka (jego odpowiednikiem w typie francuskim jest dziesiątka)

Wielkie Arkana

0 Głupiec	I Kuglarz	II Papieżyca	III Cesarzowa	IV Cesarz	V Papież	VI Kochankowie	VII Rydwan		II Junona
	VIII Sprawiedliwość	IX Eremita	X Koło Fortuny	XI Siła	XII Wisielec	XIII Śmierć	XIV Powściągliwość		V Jowisz
	XV Diabeł	XVI Wieża	XVII Gwiazda	XVIII Księżyc	XIX Słońce	XX Sąd Ostateczny	XXI Świat

W talii znajduje się również 22 wielkich arkanów

Tichu

Dostępne są również chińskie karty zwane Tichu, w którym kolorami są czerwone gwiazdy, zielone jadeity, niebieskie pagody i czarne miecze.

Liczba kart w talii

Pełna talia kart zwykłego typu liczy 52 karty (od dwójek do asów). Zależnie od gry używa się części talii, np. 24 karty (mała talia kartowana od dziewiątek do asów) w tysiącu, 32 karty w pikiecie i skacie (najczęściej w wersji niemieckiej), jednej talii, np. brydż, lub dwóch pełnych talii, np. kanasta. Używa się także całkowicie odmiennych zestawów kart, np. 25 kart do gry w Piotrusia czy 78 kart w tarocie.

Joker

Dodatkowo w większości talii dołącza się karty zwane dżokerami. Dżoker może służyć w grach np. w remiku, gdzie może zastępować kartę o danej wartości lub kolorze, jak również jako karta zapasowa – w przypadku zgubienia konkretnej karty w talii dżoker może ją zastąpić. Zwykle do każdej talii dodaje się po 2 lub 3 dżokery.

Inne zastosowania

Tasowanie kart

Poza grami kart do gry używa się także do innych celów, na przykład takich jak wróżenie (częściej używa się kart tarota wróżbiarskiego) czy triki iluzjonistyczne (iluzja karciana).

Są też wywodzące się z RPG i planszowych gier strategicznych gry karciane, w których używa się specjalnych kart oznaczających różne elementy świata gry. Do bardziej popularnych gier tego typu należą Magic: The Gathering i Doomtrooper.

Karty w kulturze

Popularność kart do gry przyczyniła się również do tego, że odwoływało się do nich w swoich dziełach wielu twórców i to nie tylko kompozytorów rosyjskiej opery jak Piotr Czajkowski (Dama pikowa), Siergiej Prokofjew (Miłość do trzech pomarańczy) czy Dmitrij Szostakowicz (Gracze). Ważną rolę w operze pełnią one także u Bizeta (Carmen) oraz Verdiego (La Traviata). Jednym z najbardziej znanych odwołań w literaturze jest Alicja w Krainie Czarów Lewisa Carrolla. Istnieje również polski serial animowany Baśnie i Waśnie, który przedstawia karty.

Wersje do sprzedaży

W zależności od sytuacji karty mogą być dostępne pojedynczo. W zestawach składających się z dwóch talii zwykłych (zwykle każda talia ma inny kolor „koszulki”) lub tematycznej np.: dotyczącej danego miasta lub tematu. Taki zestaw może posiadać opakowanie z różnego materiału. Ponadto w sprzedaży hurtowej używa się również kartonów zawierających w zależności od wielkości opakowania 12 (dla talii 54/55 kart) lub 24 (dla talii 24 karty) pojedyncze talie mające zwykle opakowania w dwóch kolorach gdzie każdy stanowi połowę wszystkich opakowań. W kartonie karty są zwykle układane w dwa rzędy każdy z opakowaniami w jednym kolorze. W przypadku opakowań posiadających trzy rzędy gdzie też występują dwa kolory opakowań wówczas talie układa się przemiennie w każdym rzędzie.

Producenci kart do gry

• Piatnik
• Cartamundi
• Trefl SA
• Bicycle
• Tally-Ho
• Fournier

Zobacz też

Zobacz kolekcję cytatów związanych z kartami w Wikicytatach

Zobacz publikację Talia kart w Wikibooks

Zobacz multimedia związane z tematem: Karty

• iluzja karciana
• karcianka
• kartownik
• pasjans
• tasowanie
• trzy karty
• zgadywanie karty