Kisielnica czarniawa

Kisielnica czarniawa, kisielnica kędzierzawa (Exidia nigricans (With.) P. Roberts) – gatunek grzybów z rodziny uszakowatych (Auriculariaceae)^[1].

Kisielnica czarniawa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	uszakowce
Rodzina	uszakowate
Rodzaj	kisielnica
Gatunek	kisielnica czarniawa
Nazwa systematyczna
Exidia nigricans (With.) P. Roberts Mycotaxon 109: 220 (2009)

Pozostałości po wyschnietym owocniku

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Auriculariaceae, Auriculariales, Auriculariomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi według Index Fungorum^[1].

Po raz pierwszy opisał go w 1776 r. William Whitering, nadając mu nazwę Tremella nigricans. Obecną nazwę nadał mu P. Roberts w 2009 r.^[1]

Synonimy naukowe:

• Exidia plana Donk 1966
• Tremella nigricans With. 1776
• Tremella plana F.H. Wigg. 1780^[2].

Nazwę polską zarekomendował Władysław Wojewoda w 1998 r. (dla synonimu Exidia plana). W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako kisielec brodawkowany, kisielec przypłaszczony, wypotek gruczołkowaty, wypotek gruczołkowy, kisielec kędzierzawy^[3]. W 2025 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała nazwę kisielnica czarniawa^[4].

Badania molekularne wykazały wielkie podobieństwo między Exidia nigricans i Exidia glandulosa^[5].

Morfologia

Owocnik

Za młodu szary, kulisty lub miseczkowaty, później mózgowato-pofałdowany; górna powierzchnia delikatnie punktowana, ciemna, szarobrązowa do czarnej. W stanie wilgotnym jest miękki i wewnątrz przejrzysto galaretowaty, wyschnięty staje się twardy, skorupiasty. Po uwodnieniu ponownie pęcznieje i znów staje się galaretowaty^[6]. Każdy indywidualny owocnik przymocowany jest do podłoża. Sąsiednie owocniki zlewają się z sobą, czasami tworząc duże pakiety galaretowatej masy^[7].

Zarodniki

Cylindryczne, wygięte, o gładkiej powierzchni. Rozmiary: 9,5-23 × 3,5–7 μm^[8].

Miąższ

Czarniawy do brązowawego, przeświecający, galaretowaty, bezwonny^[9].

Gatunki podobne

• kisielnica smołowata (Exidia pithya). Ma również czarne, galaretowate owocniki, ale mniejsze, płaskie i rośnie niemal wyłącznie na drzewach iglastych^[6].
• kisielnica trzoneczkowa (Exidia glandulosa). Ma pojedyncze, beczkowate lub talerzykowate owocniki, na zewnętrznej stronie pokryte kolcami^[10].

Występowanie i siedlisko

Podano jej występowanie w Europie i Nowej Zelandii. W Europie sięga na północy po 55,7 stopień szerokości geograficznej (na południu Półwyspu Skandynawskiego)^[11]. W Europie Środkowej jest pospolita^[6], w Polsce również^[3].

Owocniki pojawiają się przez cały rok. szczególnie podczas wilgotnej pogody. Występuje w różnego typu lasach, na martwym drewnie drzew liściastych^[6]. Bardziej pospolity jest na nizinach, w polskich górach dochodzi maksymalne do wysokości około 1000 m n.p.m.^[3]

Udział w kulturze

W Anglii gatunek ten miał ludową nazwę masło czarownic. Wierzono, że jest to masło rozrzucane nocą przez czarownice podbierające krowom mleko. Ponieważ czarownice kojarzone były ze złem i szpetotą, również ich masło było czarne, brzydkie i szpetne. Z tego samego powodu w Szwecji gatunek ten znany był pod nazwą masło Trolla^[12].