Fabryka Broni w Kozienicach

Fabryka Broni w Kozienicach (zwana również Królewska rusznikarnia w Kozienicach) – nieistniejąca fabryka broni palnej założona po I rozbiorze Polski około 1786 roku^[1] przez króla Stanisława Augusta w Kozienicach^[2]. Była największą fabryką broni w Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[3].

Fabryka Broni w Kozienicach

Państwo	Polska
Siedziba	Kozienice
Data założenia	ok. 1786
Prezes	Andrzej Kownacki
brak współrzędnych

Historia

Fabryka powstała w Kozienicach na bazie Królewskiej Manufaktury Broni Palnej założonej w 1786 roku sumptem króla polskiego Stanisława Augusta^[4]. Początkowo produkowano tam karabiny gładkolufowe z zamkiem skałkowym na potrzeby kompanii strzeleckich w polskiej armii. W 1788 roku manufaktura została przekształcona w fabrykę broni przez konstruktora broni palnej Andrzeja Kownackiego, który dokonał tego przy pomocy specjalistów sprowadzonych z zagranicy (głównie z Saksonii oraz Francji^[2][4]), a także miejscowych rzemieślników i chłopów pańszczyźnianych. Projekt rozbudowy manufaktury i przekształcenia jej w fabrykę opracował polski architekt Jakub Kubicki. Zbudowano ją latem 1788 roku, a wykończeniowe roboty trwały jesienią i zimą chociaż już we wrześniu rozpoczęła się pierwsza masowa produkcja^[5]. Całość inwestycji oprócz budowy samej rusznikarni obejmowała także budowę hamerni, czyli kuźni, młynów, regulację rzeki oraz budowę upustów wodnych zasilających zakład kołami wodnymi.

Fabryka została zniszczona podczas insurekcji kościuszkowskiej^[3] 24 kwietnia 1794 roku przez wojska rosyjskie dowodzone przez gen. Apraksina^[1]. Kownackiemu udało się jednak uratować część urządzeń oraz maszyn, które wraz z personelem ewakuowano do Warszawy, gdzie wkrótce uruchomiony został warsztat naprawczy broni powstańczej. Działał on w przerobionym na te potrzeby młynie znajdującym się w koszarach Gwardii Pieszej Koronnej stacjonującej na warszawskim Żoliborzu. Naprawy broni powstańczej, jakie wykonał zakład naprawczy, historycy szacują na ponad 3 tysiące sztuk^[3].

Produkcja zakładów

Zakłady dysponowały najlepszymi w kraju maszynami oraz narzędziami rusznikarskimi. Posiadały one również własną kuźnię poruszaną siłą wodną i opalaną węglem drzewnym^[4]. Surowiec do produkcji broni sprowadzany był z zewnątrz miasta. Stal przywożono w sztabach z Końskich leżących w Staropolskim Okręgu Przemysłowym, a drewno orzechowe do wyrobu łóż oraz kolb z Wołynia, Podola i Ukrainy^[4][5].

Fabryka ta wytwarzała początkowo około 500 karabinów rocznie^[3], a po decyzji Sejmu Wielkiego w 1792 roku produkcję tę podwojono^[3]. Na mocy ustawy sejmowej wydanej w dniu 8 października 1789 roku rozpoczęła ona produkcję karabinów z gwintowaną lufą na potrzeby piechoty wojska polskiego^[1]. Ustawa ta była później uzupełniana i przewidywała według ustaleń Sejmu Czteroletniego wyprodukowanie broni krajowej produkcji na potrzeby utworzenia czterech batalionów strzelców^[1], a następnie kolejnych podobnych tworzonych przy batalionach pieszych wojska polskiego. Oddziały te miały być uzbrojone w nowy oraz bardziej skuteczny rodzaj broni strzeleckiej – sztucery z gwintowaną lufą^[1]. Oprócz karabinów przeznaczonych dla wojska zakład wykonywał również pistolety oraz karabiny myśliwskie. Roczną produkcję fabryki historycy obliczają na ok. 2000 sztuk.

W fabryce produkowany był w latach 1790–1794 tzw. sztucer kozienicki, skałkowy sztucer piechoty^[1] oraz pierwszy polski karabin z gwintowaną lufą przeznaczony dla wojska polskiego^[4].

Zobacz też

• Sztucer kozienicki