Giterna

Giterna - średniowieczny instrument muzyczny, uważany za przodka dzisiejszej mandoliny. Tylko trzy egzemplarze tego instrumentu zachowały się do dziś, jeden w Metropolitan Museum of Art^[1], drugi w Muzeum Zamkowym w Wartburgu, trzeci odkryto podczas wykopalisk archeologicznych na terenie Starego Miasta w Elblągu.^[2][3]

Giterna

en. Gittern, fr. Guiterne

Giterna z XV wieku
Klasyfikacja naukowa	321.322 Chordofon złożony
Klasyfikacja praktyczna	strunowy, szarpany
Podobne instrumenty	mandora, mandolina, lutnia
Producenci	Hans Oth

Historia

Anioł grający na giternie za pomocą plektronu

Najdawniejsze przedstawienia giterny pochodzą z XIII wieku. Instrument ten przybył prawdopodobnie do Europy, z arabskiej Hiszpanii i uważa się go za miniaturową wersję lutni^[4], choć niewykluczone, że pochodzi od arabskiego instrumentu (również odmiany lutni) zwanej gabusi^[5][6] Giterna cieszyła się największą popularnością w czasach średniowiecza, jednak w XV wieku została całkowicie niemal zdominowana przez lutnię i z czasem zapomniana. Giterna była wzmiankowana w literaturze jako instrument do akompaniowania pieśni (często śpiewanych w tawernach)^[7]. W ikonografii możemy znaleźć przykłady używania plektronu do gry na tym instrumencie.^[8] Chociaż się uważa (The Harvard Music Dictionary), że giterna dała początek mandorze, to jednak w XIII-wiecznych poematach trubadurów (Juan Ruiz, Guiraut de Calanso) oraz w wierszach kompozytora Guillaume'a de Machaut  spotykamy razem z giterną również mandorę, co udowodnia, że były to dwa różne instrumenty.

Budowa

Giterna przypomina wyglądem małą lutnię. Posiada wypukłe pudło rezonansowe, jednakże w przeciwieństwie do klasycznej lutni, czy mandory, nie jest ono zbudowane z oddzielnych, klejonych ze sobą listewek, lecz dłubane z jednego kawałka drewna. Giterna posiada drewnianą płytę wierzchnią, otwór rezonansowy przykryty ozdobną rozetą, wykonywaną oddzielnie z drewna lub pergaminu i montowaną do płyty, oraz krótki gryf o kształcie mocno zwężającym się w stronę główki i kilkoma jelitowymi progami wiązanymi wokół gryfu^[5]. Główka giterny jest mocno wygięta i przypomina kształtem literę C. Giterna posiadała pięć strun albo pięć chórów (pary strun) wykonane z jelit. Strojenie g - d1 - a1 - e2 - h. Struny naciągano na drewniane kołki. Później się pojawiła "oktawna" giterna ze strojeniem G - d - a - e1 - h1, którą stali się nazywać cytrą (później - waldcittern).

Zobacz też

• Mandora
• Mandolina
• Lutnia