Gołąbek czerwonofioletowy

Gołąbek czerwonofioletowy (Russula sardonia Fr.) – gatunek grzybów z rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)^[1].

Gołąbek czerwonofioletowy

Forma typowa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gołąbkowce
Rodzina	gołąbkowate
Rodzaj	Russula
Gatunek	gołąbek czerwonofioletowy
Nazwa systematyczna
Russula sardonia Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 353 (1838)
Zasięg
Zasięg występowania w Europie

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go Elias Fries w 1838 r. i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna^[1]. Synonimy naukowe^[2]:

• Russula chrysodacryon Singer 1923
• Russula chrysodacryon f. viridis Singer 1932
• Russula drimeia Cooke (1881)
• Russula drimeia f. viridis (Singer) Bon 1986
• Russula drimeia var. flavovirens Rea 1932
• Russula emeticiformis Murrill 1938
• Russula sardonia var. citrina Pers. 1796
• Russula sardonia var. mellina Melzer, in Melzer & Zvara 1927

Polską nazwę podał Władysław Wojewoda w 2003 r., Alina Skirgiełło w 1991 r. opisała ten gatunek pod nazwą gołąbek przydrożny^[3].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 4–10 cm. U młodych okazów półkulisty, potem rozpostarty, na koniec wklęsły. Na środku może posiadać niewielki garb lub wklęśnięcie. Skórka gładka, sucha, błyszcząca, w czasie wilgotnej pogody śluzowata. Kolor czerwonofioletowy lub purpurowofioletowy, na środku ciemniejszy – nawet czarniawopurpurowy. Okazy wyblakłe mogą mieć barwę brązowawą, ochrową lub zielonkawą (zazwyczaj w postaci wyblakłych plam). Skórka da się ściągnąć tylko przy samym brzegu. Brzeg ostry, gładki, u młodych okazów podwinięty, u starszych prosty i czasami nieco karbowany^[4].

Blaszki

Dość wąskie i gęste, z blaszeczkami, często rozwidlone. Przy brzegu ostre, przy trzonie przyrośnięte lub nieco łukowato zbiegające. U młodych okazów są jasnokremowe, potem kremowe z cytrynowym odcieniem^[4].

Trzon

Wysokość 3–8 cm, grubość 1–2,5 cm. Jest walcowaty, pełny i gładki. Kolor początkowo biały, później pojawiają się purpurowofioletowe wybarwienia^[5].

Miąższ

Cytrynowożółty, jak blaszki. Po uszkodzeniu zmienia po jakimś czasie kolor na pomarańczowy. Smak silnie piekący, zapach owocowy^[6].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników o barwie od kremowej do ochrowokremowej. Zarodniki kuliste lub elipsoidalne, o rozmiarach 7–9 × 6–8 μm. Powierzchnia brodawkowato-paciorkowata, czasami z niskim grzebieniem, niepełną siateczką, lub tylko z łącznikami między brodawkami. Łysinka wyraźna amyloidalna. Podstawki o rozmiarach 40–60 × 8–12 μm. Licznie występują cystydy mające rozmiar 70–75 × 9–11 μm. Pod działaniem sulfowaniliny czernieją. W skórce kapelusza występują dermatocystydy, a w tramie blaszek przewody mleczne^[4].

Gatunki podobne

• niektóre formy ubarwienia gołąbka ciemnopurpurowego (Russula atropurpurea)^[4]
• wśród fioletowych gołąbków podobne są gołąbek poduchowaty (Russula torulosa) i gołąbek Queleta (Russula queletii). Obydwa mają piekący, lub przynajmniej gorzki smak, żaden z nich jednak nie ma blaszek cytrynowożółtych^[7].
• gołąbek turecki (Russula turci) – rośnie na podobnych siedliskach, czasami razem z gołąbkiem czerwonofioletowym. Odróżnia się zapachem chloroformu i ochrowymi blaszkami^[5].

Występowanie i siedlisko

Liczne stanowiska tego gatunku gołąbka opisano niemal wyłącznie w Europie. Jest tutaj szeroko rozprzestrzeniony. Poza Europą stwierdzono jego występowanie w stanie Pensylwania w USA^[8]. W Polsce jest pospolity^[9].

Naziemny grzyb mykoryzowy. Występuje w różnego typu lasach^[6]. Najczęściej rośnie pod sosnami^[9], ale także pod modrzewiami, jodłami i świerkami. Pojawia się dość późno – od września do listopada^[5].

Znaczenie

Grzyb niejadalny lub trujący, podejrzany o powodowanie zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Ze względu na silnie piekący smak zazwyczaj nie jest zbierany w celach spożywczych^[6]. W Kirgistanie i na Ukrainie uważany jest jednak za grzyb jadalny^[10].