HMS Javelin

HMS Javelin – brytyjski niszczyciel z okresu II wojny światowej, należący do typu J (J/K/N), w służbie Royal Navy w latach 1939–1949. Nosił znak taktyczny F61, od czerwca 1940 G61. Był jednym z dwóch niszczycieli typu J, które przetrwały wojnę.

Javelin (F61/G61)

Historia
Stocznia	John Brown & Company, Clydebank
Położenie stępki	11 października 1937 jako Kashmir
Wodowanie	21 grudnia 1938
Royal Navy
Nazwa	Javelin
Wejście do służby	10 czerwca 1939
Wycofanie ze służby	maj 1946 (rezerwa)
Los okrętu	złomowany 1949
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1760 t pełna: 2330 t
Długość	108,6 m
Szerokość	10,8 m
Zanurzenie	3,9 m
Napęd
2 turbiny parowe o mocy łącznej 40 000 KM, 2 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość	36 w
Zasięg	5500 mil morskich przy 15 w
Uzbrojenie
6 dział 120 mm (3xII), 4 działka 40 mm plot (1xIV), 8 wkm 12,7 mm plot (2xIV), 10 wt 533 mm (2xV), bg, 2 mbg (stan na 1939 – szczegóły poniżej)
Załoga	218

Podczas wojny, „Javelin” otrzymał osiem wyróżnień bitewnych (Battle Honours): za Norwegię 1940, Dunkierkę 1940, Atlantyk 1940, Diego Suarez 1942, Arktykę 1942, Morze Śródziemne 1942, Normandię 1944 i kanał La Manche 1945^[1].

Budowa

Osobny artykuł: Niszczyciele typu J/K/N.

Okręt zamówiono 25 marca 1937 w ramach programu z 1936 roku. Stępkę pod budowę położono 11 października 1937 w stoczni John Brown & Company w Clydebank w Szkocji, kadłub wodowano 21 grudnia 1938. Budowę rozpoczęto jako niszczyciela typu K o nazwie „Kashmir”, lecz przed wodowaniem zamieniono go nazwą z równolegle budowanym niszczycielem „Javelin” (pol. oszczep) identycznego typu J (późniejszy HMS „Kashmir”). Okręt wszedł do służby w Royal Navy jako HMS „Javelin” 10 czerwca 1939 (był to drugi okręt o tej nazwie)^[1]. W tej samej stoczni budowano też równocześnie niszczyciel tego typu HMS „Jackal”, a następnie HMAS „Nizam" i „Nerissa” (późniejszy polski „Piorun” identycznego typu N. Koszt budowy, bez uzbrojenia i wyposażenia łączności, wyniósł £391.570.^[1].

Służba

Północna Europa 1939–1942

Podobnie jak inne okręty typu J, „Javelin” wszedł do służby wkrótce przed wybuchem II wojny światowej, w skład 7 Flotylli Niszczycieli Floty Metropolii. Flotylla ta po wybuchu wojny bazowała w ujściu rzeki Humber, jako część sił Humber Force Dowództwa Nore. Przez pierwsze miesiące wojny niszczyciele flotylli głównie patrolowały na Morzu Północnym i eskortowały tam konwoje przybrzeżne. Podczas pierwszych miesięcy służby, „Javelin" kilkakrotnie atakował okręty podwodne, lecz bezskutecznie.

22 września 1939, podczas operacji SK przeciw niemieckiej żegludze, „Javelin” został poważnie uszkodzony w kolizji z niszczycielem HMS „Jersey” w Skagerraku, lecz zdołał dopłynąć o własnych siłach do Anglii. Przed ukończeniem remontu, został podczas przebazowania ponownie uszkodzony w kolizji z parowcem SS „Mordant" 22 października 1939 pod Whitby (2 zabitych), remont w Middlesbrough trwał łącznie do stycznia 1940^[1].

W kwietniu i maju 1940 „Javelin” wziął udział w kampanii w Norwegii. 9 kwietnia wyszedł w morze w eskorcie pancernika HMS „Warspite”, dołączając do głównych sił brytyjskiej Home Fleet adm. Forbesa. Następnie głównie eskortował konwoje pomiędzy Norwegią i Wielką Brytanią, często z niszczycielem „Jackal”, bazując w Scapa Flow. 22 kwietnia był nieskutecznie atakowany przez lotnictwo w fiordzie Heisse. 29 kwietnia – 1 maja 1940 eskortował (wraz z „Jackal”) krążownik HMS „Glasgow” ewakuujący króla Norwegii i zapas złota z Molde do Tromsø^[2]. 11 maja osłaniał wraz z „Jackal" ewakuację odciętych brytyjskich żołnierzy z Mosjøen do Bodø.

Podporządkowano go następnie w połowie maja do Dowództwa Nore (Nore Command), z bazą w Harwich. Osłaniał m.in. trałowce przecinające kable telefoniczne u wybrzeża francuskiego (operacja Quizote). Wziął następnie udział w kampanii francuskiej, ewakuując 28-29 maja na swoim pokładzie żołnierzy z Dunkierki do Wielkiej Brytanii (operacja Dynamo), m.in. z bliźniaczym „Jaguar”. 28 maja został lekko uszkodzony przez niemieckie lotnictwo w Dunkierce^[3]. W dniach 6–16 czerwca 1940 był remontowany w Hull, otrzymał wówczas radar Type 286^[1]. „Javelin” został następnie przydzielony do 5 Flotylli Niszczycieli kmdra Louisa Mountbattena, operował na Morzu Północnym, na północnych podejściach z bazy Scapa Flow i nad kanałem La Manche.

W październiku został podporządkowany z grupą niszczycieli Dowództwu Zachodnich Podejść. Zajmował się wciąż głównie eskortą konwojów. W nocy 10–11 października 1940 wziął udział w operacji Medium, ostrzeliwując wraz z pancernikiem HMS „Revenge” i niszczycielami 5 Flotylli port w Cherbourgu^[a].

24 listopada 1940 uczestniczył w bezskutecznej próbie przechwycenia niemieckich niszczycieli, przeprowadzających rajd pod brytyjskie wybrzeże. W nocy 29 listopada 1940 wziął udział wraz z HMS „Jackal”, „Kashmir”, „Jersey” i „Jupiter” w potyczce z niemieckimi niszczycielami „Karl Galster”, „Hans Lody” i „Richard Beitzen”, przeprowadzającymi ponowny rajd. „Javelin” jako jedyny został ciężko uszkodzony dwiema torpedami niszczyciela „Hans Lody”, które urwały mu całą część dziobową i rufową, lecz dzięki sprawnej pracy drużyn przeciwawaryjnych zdołał utrzymać się na wodzie. Zginęło 3 oficerów i 43 marynarzy^[4].

Remont w Devonport trwał aż do 17 stycznia 1942. Po ukończeniu, pełnił zadania eskortowania okrętów Home Fleet z bazy Scapa Flow, na początku marca osłaniał konwoje arktyczne PQ-12 i QP-8.

Ocean Indyjski 1942

W marcu i kwietniu 1942 „Javelin” brał udział w eskorcie konwoju WS-17 i WS-17A przez Freetown do Durbanu w Południowej Afryce. W maju wziął udział w lądowaniu na Madagaskarze (operacja Ironclad) – 5 maja wspierał ogniem lądowanie w Diego Suarez, pełnił następnie patrole przeciwpodwodne^[1].

Morze Śródziemne 1942−1943

„Javelin” został następnie w maju 1942 przeniesiony do 14. Flotylli Niszczycieli Floty Śródziemnomorskiej, bazującej w Aleksandrii, w składzie której działały pozostałe ocalałe niszczyciele tego typu. Brał aktywny udział w działaniach przeciw flocie i żegludze włoskiej i operacjach konwojowych na Maltę. M.in. 14–16 czerwca 1942 brał udział w osłonie konwoju Vigorous, który spotkał się z silnym przeciwdziałaniem lotnictwa wroga. Podczas tej operacji Javelin holował 15 czerwca poważnie uszkodzony niszczyciel HMAS „Nestor", lecz z powodu uszkodzeń i obawy ataków lotniczych 16 czerwca rano dobił go bombami głębinowymi, po zdjęciu załogi. 19 lipca 1942 z krążownikami „Dido” i „Euryalus” i niszczycielami „Jervis”, „Pakenham” i „Paladin”, ostrzeliwał niemieckie pozycje w Marsa Matruh. Od 10 sierpnia 1942 osłaniał pozoracyjny konwój na wschodnim Morzu Śródziemnym, a 13 sierpnia 1942 wraz z krążownikami HMS „Arethusa” i „Cleopatra” i niszczycielami HMS „Kelvin”, „Sikh” i „Zulu” bombardował Rodos (operacje dywersyjne dla konwoju operacji Pedestal)^[5]. W listopadzie brał udział w osłonie konwoju MW-13 (operacja Portcullis).

Wszedł następnie w skład Zespołu K (Force K), działającego z Malty. 2 grudnia 1942 wziął udział, w składzie Zespołu K, wraz z niszczycielami „Jervis", „Nubian” i HMS „Kelvin” w potyczce, w której zatopiono włoski torpedowiec „Lupo”(inne języki) koło wysp Karkanna, ratujący rozbitków i dobito parowiec „Veloce” (5451 BRT)^[6].

17 stycznia 1943 „Javelin” z „Pakenham” zatopił mały okręt pomocniczy. 20 stycznia wraz z „Kelvinem” zatopił pod Trypolisem 11 małych włoskich statków i eskortujących je pomocniczych trałowców. W nocy 22/23 stycznia z krążownikami „Cleopatra” i „Euryalus” oraz niszczycielami „Jervis”, „Nubian” i „Kelvin” ostrzeliwał drogi odwrotu włoskich jednostek pancernych pod Zuwara^[7].

W czerwcu 1943 „Javelin” wspierał desant na Pantellerii, po czym został skierowany do Wielkiej Brytanii do remontu w Portsmouth, gdzie przybył 15 czerwca^[1].

Północna Europa 1944

Po remoncie, w lutym 1944 został włączony w skład 10. Flotylli Niszczycieli Floty Metropolii w Scapa Flow i działał na Morzu Północnym. W maju przeniesiony z flotyllą do Plymouth, brał następnie w czerwcu udział w osłonie lądowania w Normandii. 9 czerwca 1944 wziął udział w bitwie koło wyspy Ushant (Ouessant) z niemieckimi niszczycielami (w składzie półdywizjonu prowadzonego przez ORP Błyskawica).

7 lipca 1944 doznał uszkodzenia rufy w kolizji z HMS „Eskimo” (3 zabitych). Remontowany w Plymouth i Belfaście do końca grudnia 1944.^[8].

Morze Śródziemne 1945–1946

W lutym 1945 został ponownie przebazowany do 14 Flotylli na Morze Śródziemne i 19 lutego dotarł do Aleksandrii. Od 9 marca do maja przechodził tam remont kotłów. Działał na Morzu Śródziemnym po zakończeniu wojny w Europie, do kwietnia 1946^[1].

Po przybyciu 17 maja 1946 do Portsmouth, został następnie wycofany do rezerwy. 31 lipca 1946 przeniesiono go do Floty Rezerwowej, później był odstawiony w Harwich. 31 października 1948 skreślony z listy floty, po czym używany jako okręt-cel i w końcu sprzedany na złom do West of Scotland Shipbreaking w Troon w Szkocji, gdzie przybył 11 czerwca 1949^[1].

Dowódcy^[9]

• 08. 05. 1939 – grudzień 1940: Cdr (kmdr por.) Anthony F. Pugsley
• 08. 01. 1942 – 30. 09. 1942: Lt. Cdr (kmdr ppor.) Hugh C. Simms
• 30. 09. 1942 – grudzień 1942: Lt. Cdr (kmdr ppor.) William Frank Niemann Gregory-Smith
• grudzień 1942 – koniec 1943: Lt.Cdr. John Melvill Alliston
• 25. 11. 1943 – koniec 1944: Lt.Cdr. Peter Barthrop North Lewis
• 14. 11. 1944 – koniec wojny: Lt.Cdr. James Bogue Marjoribanks

Opis okrętu i szczegółowe dane – zobacz Niszczyciele typu J/K/N

Dane techniczne

Uzbrojenie i wyposażenie:

Uwaga – dane dotyczące uzbrojenia dotyczą ogólnie okrętów typu J, daty zmian w konkretnym przypadku są orientacyjne.

• 6 dział 120 mm QF Mk XII na podwójnych podstawach CP Mk XIX, osłoniętych maskami (3xII)
  • długość lufy: L/45 (45 kalibrów), donośność maksymalna 15 520 m, kąt podniesienia +40°, masa pocisku 22,7 kg

• 1 działo plot 102 mm QF Mk V na podstawie HA Mk III (między 1940/41 a 1942/43 zamiast aparatu torpedowego)
  • długość lufy: L/45, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 14,06 kg

• 4 automatyczne armaty przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII („pom-pom”) poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
• 2-10 automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon 20 mm (od 1941, ilość stopniowo wzrastała, 2xI do 6xI, później 4xII i 2xI))
• 8 wkm plot 12,7 mm Vickers Mk III (2xIV) (do 1941)
• 10 wyrzutni torpedowych 533 mm w dwóch aparatach torpedowych PR Mk II (2xV), 10 torped Mk IX (pomiędzy 1940/41 a 1942/43 – 5 wyrzutni)
• 1 zrzutnia na 6 bomb i 2 miotacze bomb głębinowych (20-45 bomb głębinowych)

Wyposażenie

• hydrolokator Asdic
• system kierowania ogniem artylerii: dalocelownik (DCT) i główny dalmierz (na nadbudówce dziobowej)
• radar dozoru ogólnego Typ 286 (od czerwca 1940, na maszcie dziobowym), później Typ 291
• radar kierowania ogniem plot Typ 285 (od 1941, na stanowisku dalmierza)
• radar dozoru nawodnego Typ 271 (w II połowie wojny, na śródokręciu)
• radar dozoru nawodnego Typ 293 (pod koniec wojny na maszcie głównym)

Uwagi

1. Operacja Medium – pancernik HMS „Revenge”, niszczyciele HMS „Javelin”, „Jaguar”, „Jupiter”, „Kashmir”, „Kelvin”, „Kipling”, ścigacze okrętów podwodnych MA/SB 40, 42, 43, 44, 45, 46, 51, pod osłoną innych okrętów – Don Kindell, NAVAL EVENTS, OCTOBER 1940, Part 1 of 2 w serwisie naval-history.net [dostęp 10-7-2009]