Hełmówka pniakowa

Hełmówka pniakowa (Galerina triscopa (Fr.) Kühner) – gatunek grzybów należący do rodziny podziemniczkowatych (Hymenogastraceae)^[1].

Hełmówka pniakowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	podziemniczkowate
Rodzaj	hełmówka
Gatunek	hełmówka pniakowa
Nazwa systematyczna
Galerina triscopa (Fr.) Kühner Sydowia 11(1-6): 449 (1958) [1957]

Zarodniki i cheilocystydy

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Galerina, Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go w 1857 roku Elias Fries, nadając mu nazwę Agaricus triscopus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu w 1935 roku Robert Kühner^[1]. Synonimy^[2]:

• Agaricus triscopus Fr. 1857
• Galera triscopa (Fr.) Quél. 1886
• Galera triscopus (Fr.) Quél. 1886
• Galerina triscopa f. longicystis A.H. Sm. & Singer 1958
• Galerina triscopa f. telamonioides Curti & Musumeci 2011
• Galerina triscopa var. tetrascopa A.H. Sm. & Singer 1964
• Naucoria triscopa (Fr.) Quél. 1880
• Naucoria triscopus (Fr.) Quél. 1880

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r.^[3]

Morfologia

Kapelusz

Średnica 0,3–1,2 cm, u młodych owocników ostro stożkowaty, potem coraz szerszy, na koniec wypukły, zawsze z ostrym garbkiem. Jest higrofaniczny. W stanie wilgotnym powierzchnia cynamonowobrązowa do rdzawobrązowej i prążkowana aż do wierzchołka od przeświecających blaszek, w stanie suchym ochrowobrązowa, gładka^[4].

Blaszki

Przyrośnięte, szerokie, początkowo płowożółte, potem od zarodników stają się rdzawobrązowe^[4].

Trzon

Wysokość 1–3 cm, grubość 1 mm, rurkowaty, często wygięty. Powierzchnia czerwonobrązowa, jaśniejąca ku górze. Górą oprószona, dołem z nielicznymi włókienkami będącymi pozostałością osłony^[4].

Miąższ

Cienki, bez wyraźnego zapachu i smaku^[4].

Wysyp zarodników

Rdzawobrązowy^[4].

Cechy mikroskopowe

Zarodniki 6,5–8,5 × 3,5–5,5 µm; elipsoidalne, nieco bocznie spłaszczone, z małą łysinką, o szorstkiej powierzchni. Cheilocystydy 28–45 × 6–7.5 µm, szkliste, cienkościenne, gładkie, liczne, o kształcie od cylindrycznego do brzuchatego, o końcach obłych lub zaopatrzonych w nieco zaostrzony kończyk o szerokości 3-6 µm. Pleurocystyd brak^[4].

Gatunki podobn

Identyfikacja licznych gatunków hełmówek zazwyczaj wymaga analizy mikroskopowej. Hełmówka pniakowa jednak dzięki występowaniu na drewnie iglastym i kapeluszowi z ostrym garbkiem kapeluszem jest łatwa do odróżnienia od innych hełmówek. Mikroskopowo charakterystyczne są dla niej małe i szorstkie zarodniki^[4].

Występowanie i siedlisko

Hełmówka pniakowa występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i w Europie^[5]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2003 r. podano liczne stanowiska^[3]. Nowsze i liczne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów^[6]. Znajduje się jednak na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych^[7].

Saprotrof. Owocniki wyrastają w lasach iglastych i mieszanych od maja do listopada^[3], w grupach na starym murszejącym drewnie iglastym (zwłaszcza świerkowym), rzadziej liściastym, a także na torfie^[4].