IX Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina

IX Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina (również IX Konkurs Chopinowski) – 9. edycja Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, która rozpoczęła się 6 października 1975 w Warszawie. Organizatorem konkursu było Towarzystwo im. Fryderyka Chopina^[1].

IX Konkurs Chopinowski

IX International Fryderyk Chopin Piano Competition

Zwycięzca konkursu Krystian Zimerman (zdjęcie późniejsze z 2004)
Pełna nazwa	IX Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina
Termin	6–29 października 1975
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Obiekt	Filharmonia Narodowa
Organizator	Towarzystwo im. Fryderyka Chopina
Tematyka	muzyka poważna

Charakterystyka konkursu

Wzięło w nim udział 84 pianistów z 22 krajów^[2] (w tym sześcioro Polaków: Anna Jastrzębska, Hanna Jaszyk, Joanna Kurpiewska, Katarzyna Popowa-Zydroń, Elżbieta Tarnawska i Krystian Zimerman, którzy zostali wyłonieni w wyniku przeprowadzonych eliminacji^[3])^[4]. Ogólnopolskie eliminacje odbyły się w dniach 9–17 lutego 1975 w Warszawie^[5]. Z 15 kandydatów – drogą czteroetapowych przesłuchań, jedenastoosobowe jury pod przewodnictwem Kazimierza Sikorskiego wyłoniło sześciu pianistów, którzy reprezentowali Polskę w konkursie głównym^[5].

W konkursie mogli uczestniczyć pianiści w przedziale wieku 17–30 lat^[4]. Najmłodszym uczestnikiem okazał się siedemnastoletni Brazylijczyk André Boainain, a najstarszym blisko trzydziestoletni Gerald Robbins ze Stanów Zjednoczonych^[4]. W historii Konkursu Chopinowskiego wystąpił po raz pierwszy czarnoskóry pianista, reprezentant Trynidadu i Tobago, Donald Ryan^[6][7].

Konkurs odbył się w dniach 6–29 października 1975^[8]. Składał się z trzech etapów oraz finału^[4]. Zwyciężył Polak Krystian Zimerman, grając na fortepianie marki Steinway, uczeń jednego z jurorów, Andrzeja Jasińskiego, będąc trzecim w historii Polakiem, który zwyciężył w tym konkursie^[9], otrzymując poza nagrodą główną w wysokości 60 000 zł^[10], również wszystkie nagrody specjalne. Został również jednym z najmłodszych w jego historii zwycięzców (18 lat)^[8]. Ponadto otrzymał także nagrodę im. Zbigniewa Drzewieckiego za najlepsze wykonanie sonaty, ustanowioną przez uczniów profesora, laureatów Konkursów Chopinowskich^[11]. Po zakończeniu konkursu jego zwycięzca powiedział, m.in^[12]:

W najśmielszych marzeniach nie przewidywałem aż tak wysokiego wyróżnienia. Tę radość i satysfakcję zawdzięczam przede wszystkim memu profesorowi – Andrzejowi Jasińskiemu, pod którego opieką pozostaję od szóstego roku życia. Po konkursie będę mógł więcej czasu poświęcić kompozytorom, których gram ze szczególną przyjemnością – Bachowi, Beethovenowi, Rachmaninowi, Czajkowskiemu. Poza tym, za najważniejszą w tej chwili sprawę uważam naukę. Przyjęto mnie bezpośrednio po ukończeniu liceum na II rok studiów w katowickiej PWSM, co zobowiązuje do podwójnego wysiłku.

Krystian Zimerman

Pianiści mieli do wyboru cztery fortepiany następujących marek: Bechstein, Bösendorfer oraz Steinway (2 instrumenty)^[13].

Od tego konkursu utrwaliła się tradycja wykonywania w rocznicę śmierci Fryderyka Chopina – 17 października – Requiem, Wolfganga Amadeusa Mozarta w kościele Świętego Krzyża, gdzie spoczywa serce Chopina^[8]. Utwór ten zabrzmiał bowiem w czasie uroczystości pogrzebowych kompozytora w kościele św. Magdaleny w Paryżu w 1849^[8].

Na IX Konkursie Chopinowskim, laureatom trzech pierwszych miejsc wręczono po raz pierwszy medale (poza nagrodami finansowymi)^[8]. Medale te według projektu Józefa Markiewicza zostały wybite przez Mennicę Państwową^[8].

Niespodzianką było niezakwalifikowanie się do finału, uważanych przez publiczność za jednych z faworytów, Amerykanina Williama Wolframa czy Kanadyjczyka Johna Hendricksona^[14]. Warto dodać, że Elżbieta Tarnawska mimo kwalifikacji nie wyszła na scenę, rezygnując z finałowego występu^[15].

Podczas trwania konkursu otwarto wystawę okolicznościową pt. Portrety Fryderyka Chopina^[1]. Warto dodać, że z okazji IX Konkursu Chopinowskiego, Poczta Polska wydała 7 października znaczek pocztowy o nominale 1,50 zł; projektu Stefana Małeckiego, przedstawiający podobiznę Fryderyka Chopina wg litografii Godefroya Engelmanna^[16].

Kalendarium

Kalendarz konkursu[4]

Faza konkursu

Data

6.10

7.10[17]

8.10[18]

9.10[19]

10.10

11.10[6]

12.10[6]

13.10[20]

14.10[21]

15.10[22]

16.10[23]

17.10

18.10[24]

19.10[24]

20.10[25]

21.10[26]

22.10[27]

23.10

24.10

25.10

26.10

27.10[28]

28.10

29.10

Koncert inauguracyjny

I etap

II etap

III etap

Finał

Koncert laureatów

Jury

Do konkursowego przebiegu przesłuchań oraz podziału nagród powołano jury, w następującym składzie^[8]:

Skład jury
Lp.	Juror	Kraj	Funkcja
1.	Kazimierz Sikorski	Polska	przewodniczący jury
2.	Eugene List	Stany Zjednoczone	wiceprzewodniczący jury
3.	Jewgienij Malinin	ZSRR	wiceprzewodniczący jury
4.	István Antal	Węgry	członek jury
5.	Olga Iliwicka-Dąbrowska	Polska	członek jury
6.	Anton Dikow	Bułgaria	członek jury
7.	Jan Ekier	Polska	członek jury
8.	Orazio Frugoni	Włochy	członek jury
9.	Gheorghe Halmos	Rumunia	członek jury
10.	Ludwig Hoffmann	RFN	członek jury
11.	Akiko Iguchi	Japonia	członek jury
12.	Andrzej Jasiński	Polska	członek jury
13.	Alexander Jenner	Austria	członek jury
14.	Louis Kentner	Wielka Brytania	członek jury
15.	Witold Małcużyński	Polska	członek jury
16.	André-François Marescotti	Szwajcaria	członek jury
17.	Federico Mompou	Hiszpania	członek jury
18.	František Rauch	Czechosłowacja	członek jury
19.	Bernard Ringeissen	Francja	członek jury
20.	Zbigniew Szymonowicz	Polska	członek jury
21.	Zbigniew Śliwiński	Polska	członek jury
22.	Amadeus Webersinke	NRD	członek jury
23.	Tadeusz Żmudziński	Polska	członek jury

System oceny pianistów

Jury oceniało sztukę interpretacyjną każdego z uczestników przy pomocy punktów od 1 do 25. Ocenę: (średnią arytmetyczną) uzyskano dzieląc sumę wszystkich ocen uczestnika przez liczbę głosujących^[2]. Wyniki II etapu uzyskiwano na podstawie sumy średnich arytmetycznych ocen uzyskanych przez uczestników w I i II etapie, zaś wyniki III etapu na podstawie średnich uzyskanych w I, II i III etapie^[2]. Po zakończeniu przesłuchań i dokonaniu obliczeń dyrektor konkursu podał do wiadomości jury wyniki przesłuchań I etapu w formie wykazu średnich arytmetycznych ocen, uszeregowanych od najwyższej do najniższej, jednak bez nazwisk uczestników^[2]. Po ustaleniu przez jury liczby uczestników dopuszczonych do II etapu, dyrektor konkursu podał listę uczestników w porządku alfabetycznym^[2]. Podobna procedura nastąpiła po II i III etapie^[2]. Po zakończeniu finału dyrektor konkursu przedstawił jury sumy średnich arytmetycznych ocen uzyskanych przez uczestników finału we wszystkich etapach i finale, po czym podjęto decyzję w sprawie rozdziału nagród^[2]. Zgodnie z Regulaminem IX Konkursu Chopinowskiego warunkiem zdobycia I nagrody było uzyskanie łącznie ze wszystkich III etapów i finału przynajmniej 88 punktów na 100 możliwych^[28].

Konkurs

Koncert inauguracyjny

6 października w sali Filharmonii Narodowej odbyła się ceremonia inauguracji IX Konkursu Chopinowskiego, uroczystym koncertem orkiestry i chóru Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Witolda Rowickiego, z udziałem solistów: skrzypków Henryka Szerynga i Bogusława Bruczkowskiego oraz Kazimierza Pustelaka (tenor)^[4]. W programie koncertu znalazły się następujące utwory: uwertura do opery Leszek Biały, Józefa Elsnera; Koncert skrzypcowy D-dur op. 61, Ludwiga van Beethovena i balet Harnasie, Karola Szymanowskiego oraz koncert na dwoje skrzypiec Antonia Vivaldiego^[4].

I etap

Przesłuchania konkursowe odbyły się w dwóch sesjach przedpołudniowej i popołudniowej w kolejności alfabetycznej, począwszy od wylosowanej wcześniej litery „E”^[17]. Jako pierwsza 7 października w sesji przedpołudniowej wystąpiła reprezentantka Mongolii Gonchigsumlaa Erdenechimeg, grając jako pierwszy utwór Nokturn E-dur^[17]. Podczas przesłuchań tego etapu (12 października) zdarzył się incydent eksplodującego reflektora podczas występu Amerykanina Davida Rubinsteina, ale nie przeszkodziło mu to w kontynuacji gry repertuarowej^[6]. Przesłuchania tego etapu (16 października) zakończyła Angielka polskiego pochodzenia Maria Czyrek^[22].

II etap

17 października jury po wysłuchaniu występujących pianistów w pierwszym etapie, podjęło decyzję o dopuszczeniu do II etapu 34 pianistów z 12 krajów (w tym 5 Polaków)^[29]. Podobnie jak w poprzednim etapie pianiści występowali kolejno w dwóch sesjach przedpołudniowej i popołudniowej. Jako pierwszy rozpoczął przesłuchania tego etapu (18 października) Francuz Jean-Gabriel Ferlan^[29].

Uczestnicy II etapu[29] Lp. Uczestnik Kraj 1. André Boainain 2. Diana Kacso 3. Petr Slavík 4. Tomáš Višék 5. Jean-Gabriel Ferlan 6. Mioko Kato 7. Hiroko Miki 8. Keiko Nishida 9. Aiko Okamoto 10. Reitei Yoh 11. John Hendrickson 12. Arthur Ozolins Lp. Uczestnik Kraj 13. Anna Jastrzębska 14. Hanna Jaszyk 15. Katarzyna Popowa-Zydroń 16. Elżbieta Tarnawska 17. Krystian Zimerman 18. Dan Atanasiu 19. Dana Borşan 20. Dean Kramer 21. Neal Larrabee 22. Sheryl Swint 23. David Syme 24. William Wolfram Lp. Uczestnik Kraj 25. Donald Ryan 26. Ian Hobson 27. Janusz Stechley 28. Pierluigi Camicia 29. Raimondo Campisi 30. Tatjana Fied´kina 31. Pawieł Giliłow 32. Dina Joffe 33. Aleksandr Urwałow 34. Wiktor Wasiliew

III etap

23 października jury podjęło decyzję o dopuszczeniu do przesłuchań III etapu 14 pianistów z 6 krajów (w tym 3 Polaków)^[30].

Uczestnicy III etapu[30] Lp. Uczestnik Kraj 1. Diana Kacso  Brazylia 2. John Hendrickson  Kanada 3. Katarzyna Popowa-Zydroń  Polska 4. Elżbieta Tarnawska  Polska 5. Krystian Zimerman  Polska 6. Dan Atanasiu  Rumunia 7. Dean Kramer  Stany Zjednoczone 8. Neal Larrabee  Stany Zjednoczone 9. William Wolfram  Stany Zjednoczone 10. Tatjana Fied´kina  ZSRR 11. Pawieł Giliłow  ZSRR 12. Dina Joffe  ZSRR 13. Aleksander Urwałow  ZSRR 14. Wiktor Wasiliew  ZSRR

Finał

Po wysłuchaniu wszystkich uczestników trzeciego etapu jury dopuściło 7 pianistów do występów finałowych, w tym dwóch Polaków^[31]. Pianiści w finale mieli do wyboru wykonanie jednego z Koncertów fortepianowych Fryderyka Chopina: (f-moll op. 21 lub e-moll op. 11) wraz z towarzyszącą im Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji pod batutą Jerzego Maksymiuka^[31]. Z powodu choroby z przesłuchań finałowych wycofała się Elżbieta Tarnawska^[32].

Finaliści[31] Lp. Finalista Kraj 1. Diana Kacso  Brazylia 2. Elżbieta Tarnawska  Polska 3. Krystian Zimerman  Polska 4. Dean Kramer  Stany Zjednoczone 5. Tatjana Fied´kina  ZSRR 6. Pawieł Giliłow  ZSRR 7. Dina Joffe  ZSRR

Koncert laureatów

29 października o godz 19:30 rozpoczęła się w sali Filharmonii Narodowej ceremonia zakończenia IX Konkursu Chopinowskiego^[32]. Listę laureatów odczytał dyrektor międzynarodowych konkursów chopinowskich Wiktor Weinbaum, a trofea nagrodzonym wręczył przewodniczący zespołu jury Kazimierz Sikorski^[32]. Następnie od VI do I miejsca kolejno występowali w repertuarze chopinowskim wszyscy nagrodzeni laureaci finału^[32].

Nagrody i wyróżnienia

28 października w późnych godzinach wieczornych jury podjęło ostateczne decyzje o wynikach konkursu^[33]. Zdobywcy trzech pierwszych miejsc zostali uhonorowani medalami. Wszyscy finaliści otrzymali stosownie do zajętego miejsca bądź wyróżnienia odpowiednią nagrodę finansową. Zgodnie z regulaminem nagrodzeni zobowiązani byli do udziału w kończącym konkurs, koncercie laureatów.

Nagrody główne[33]
Nagroda	Laureat	Kraj	Fundator nagrody
	Krystian Zimerman[9]	Polska	Minister Kultury i Sztuki[1]
	Dina Joffe	ZSRR
	Tatjana Fied´kina	ZSRR
4	Pawieł Giliłow	ZSRR
5	Dean Kramer	Stany Zjednoczone
6	Diana Kacso	Brazylia
Wyróżnienia[33]
Wyróżniony		Kraj	Fundator nagrody
Dan Atanasiu		Rumunia	Minister Kultury i Sztuki[1]
John Hendrickson		Kanada
Neal Larrabee		Stany Zjednoczone
Katarzyna Popowa-Zydroń		Polska
Elżbieta Tarnawska		Polska
Aleksandr Urwałow		ZSRR
Wiktor Wasiliew		ZSRR
William Wolfram		Stany Zjednoczone
Nagrody Specjalne[33]
Nagroda	Nagrodzony	Kraj	Fundator nagrody
Najlepsze wykonanie poloneza	Krystian Zimerman[9]	Polska	Towarzystwo im. Fryderyka Chopina
Najlepsze wykonanie mazurków	Krystian Zimerman[9]	Polska	Polskie Radio