IX symfonia Schuberta

IX (VIII) Symfonia Franza Schuberta, tzw. „Wielka” Symfonia C-dur (w odróżnieniu od „Małej” VI Symfonii C-dur), w katalogu Deutscha umieszczona pod numerem 944. Kompozytor rozpoczął nad nią pracę w 1824, powstała ostatecznie latem 1828 roku^{[1][2][3][4][5][6]}. Jest ostatnią symfonią skomponowaną przez kompozytora, uważaną niekiedy za jego najlepsze dzieło^{[1][2][3][4][5][6]}.

IX Symfonia "Wielka"

Kompozytor	Franz Schubert
Forma muzyczna	symfonia
Czas powstania	lato 1828
Miejsce powstania	Wiedeń
Data premiery	21 marca 1839
Miejsce premiery	Gewandhaus, Lipsk
Wykonawcy premiery	Felix Mendelssohn (dyrygent)

Portret Schuberta z 1827 roku

Symfonia nie została wykonana za życia twórcy – co prawda przesłał on ją do Austriackiego Towarzystwa Muzycznego, lecz jednogłośnie uznano ją tam za niewykonalną^[1][2][3][5]. Rękopis symfonii odnalazł w 1838 roku (10 lat po śmierci Franza Schuberta) Robert Schumann, podczas odwiedzin u brata kompozytora, Ferdinanda^{[1][2][3][4][5][6]}. Zachęcił do jej wykonania Felixa Mendelssohna, pod którego batutą premiera dzieła miała miejsce w Gewandhaus w Lipsku 21 marca 1839 roku^{[1][2][3][4][5][6]}. Mendelssohn określił dzieło jako „błyskotliwe, fascynujące i oryginalne”^[5].

Finał zawiera cytat z IX symfonii Beethovena; sama symfonia jest zainspirowana jego muzyką^{[1][2][3][4][6]}. Stanowiła inspiracje dla Roberta Schumanna^[2]. Wykorzystując technikę dłużyzn melodycznych i bloków brzmieniowych, a także operując płaszczyznami tematyczno-brzmieniowymi, Schubert przetwarza tematy w różnych tonacjach, a każdy temat oddzielony jest motywem kantylenowym puzonu^{[1][2][3][4][6]}. Dzieło pełne jest dramatyzmu, ale też i tryumfalnych, chóralnych fragmentów^{[1][2][3][4][6]}.

Problem opusu[5]

Początkowo oznaczona przez Deutscha jako dziewiąta symfonia Schuberta. Później często określana jako siódma (w pierwotnej numeracji symfonii kompozytora numer VII pozostawiono pusty, ze względu na przypuszczenia o zaginięciu jednej z symfonii). W aktualnym wydaniu katalogu Deutscha symfonia jest określona jako ósma.

Budowa

Dzieło składa się z czterech części (trzech i finału)^[1][2][3][4].

I. Andante – Allegro ma non troppo

Pierwsza część symfonii zaczyna się ekspansywną, majestatyczną i brawurową partią solową rogu, tworzącą małą formę sonatową (warto wspomnieć, że właśnie w czasach Schuberta wynaleziono róg wentylowy)^[1][2][3][4]. Do rogu dołączają się z czasem inne instrumenty, tworząc melodię^[1][2][3][4]. Tempo przyspiesza, wprowadzając motyw galopu, jednak wkrótce melodia taje się dramatyczna, pojawia się wiele kontrastów kolidujących z fundamentalnym rytmem^[1][2][4]. Jak w Beethovenowskiej sonacie, powracają fragmenty poprzednich melodii^[1][2][4].

II. Andante con moto

Drugą część rozpoczyna delikatna, jakby marszowa partia solowa oboju; melodia waha się między tonacjami C-dur i a-moll, a temat podejmują smyczki^[1][2][3][4] Wkrótce jednak temat znów staje się dramatyczny, sugeruje zagrożenie i konflikt^[1][2][3][4]. Odzywają się instrumenty dęte blaszane, a następnie drewniane, co powoduje swoistą zmianę kolorystyczną, jak w drugim ustępie V symfonii Beethovena^[2][4].

III. Scherzo. Allegro vivace – Trio

Trzeci ustęp symfonii to potężne, mroczne Beethovenowskie scherzo^[1][2][3][4]. Ma typową budowę ramową, ABA^[1][3][4]. Temat rozpoczynają instrumenty dęte blaszane i smyczki w niskim rejestrze^[1][2][3][4]. Zawiera specyficzny klimat, nietypowy dla "eleganckiej klasycznej symfonii"^[2][4]. Trio to bardziej ruchliwa melodia przypominająca Ländlera^[1][4]. Wkrótce powracają reminiscencje symfonii Beethovena^[4]

IV. Finale. Allegro vivace

Ostatnią część symfonii rozpoczyna fanfara^[1][2][3][4]. Wkrótce melodia się rozwija, staje się coraz bardziej uduchowiona i potężna^[1][2][3][4]. Kompozytor wykorzystuje całą gamę środków technicznych, m.in. bogatą chromatykę^[1][2][3][4]. Następuje wiele modulacji, operuje także całym aparatem orkiestry. Coda finału utrzymana jest w tonacji wyjściowej^[1][2][3][4].