Józef Sawa Caliński

Józef Sawa-Caliński (ur. ok. 1736 w Stepaszkach nad Bohem, zm. 7 lub 8 maja 1771) – marszałek wyszogrodzki konfederacji barskiej, jeden z dowódców konfederacji barskiej, bohater poematów Juliusza Słowackiego.

ryngraf Józefa Sawy-Calińskiego

Józef Sawa-Caliński - portret imitacyjny (oficer kozaków zaporoskich w 1720)

Zobacz w Wikiźródłach tekst Dumy o Sawie

Zobacz w Wikiźródłach tekst Sawa

Życiorys

Wychowany na północnym Mazowszu w ziemi zawkrzeńskiej, był synem kozackiego pułkownika Sawy Czałego, dowódcy nadwornych kozaków hetmana wielkiego koronnego Józefa Potockiego w Niemirowie (płk Sawa był dowódcą „kozaków horodowych, w służbie nadwornej Potockiego, hetmana wielkiego koronnego”^[1]), nobilitowanego za panowania Augusta II Mocnego^[1], i nieznanej z nazwiska szlachcianki.

Na początku konfederacji utworzył oddział w sile 2000 ludzi, walczący na Mazowszu, Podlasiu i Pomorzu, m.in. wykorzystując jako jedną ze swoich baz zamek w Szreńsku. Swoimi brawurowymi akcjami zyskał podziw wśród rzesz szlacheckich, które obrały go w 1770 regimentarzem płockim, a potem marszałkiem wyszogrodzkim. Do znanych żołnierzy Józefa Sawy-Calińskiego należeli: Antoni Józef Madaliński, Jan Kuźma. Marszałek brzeski litewski konfederacji barskiej, starosta lachowicki Onufry Gniewomir Bęklewski przez pewien czas połączył swój oddział z oddziałem Józefa Sawy-Calińskiego.

26 kwietnia 1771, okrążony przez Rosjan pod Szreńskiem, został ciężko ranny w czasie walk. Wyniesiony przez towarzyszy z pola walki i ukryty w lasach, następnego dnia został ujęty przez Rosjan. Przewieziony najpierw do Przasnysza, następnie do Warszawy, gdzie zerwał bandaże i zmarł z upływu krwi. Niektóre źródła podają, że Sawa zmarł w Przasnyszu, m.in. Jędrzej Kitowicz. Według Jędrzeja Kitowicza „pochowano go w polu pod figurą bez wszelkiego obrządku kościelnego pod Przasnyszem”^[2]. Po jego śmierci dowództwo przejął Józef Czachorowski.

Upamiętnienie

Bohater utworów literackich - poematów: Beniowskiego i Snu srebrnego snu Salomei Juliusza Słowackiego; powieści: Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego (1839) Henryka Rzewuskiego; pieśni (m.in. Piosenka o Drewiczu) i dum (Duma o Sawie zanotowanej przez Oskara Kolberga jako ocalony syn Sawy zamordowanego przez Ukraińców).

9 listopada 2017 r. został patronem ulicy na terenie dzielnicy Bielany w Warszawie w miejsce Antoniego Parola^[3]. Patronuje również ulicy w Krakowie^[4].